De EU ligt dwars: de VN wil Oekraïens graan via Wit-Rusland naar popelende markten elders brengen. Rusland en Turkije willen samen werken om graanverschepingen vanuit Odessa mogelijk te maken.

António Guterres, VN-kopman, wil de sancties – al dan niet tijdelijk – opheffen om de graanexport van Oekraïne via het grondgebied van Wit-Rusland naar de havens in Baltische landen mogelijk te maken. Dit zou een alternatief kunnen zijn voor de normale gang van zaken, nl. verscheping via de havens in Zwarte Zee.

Echter, de EU wil er niet van weten. Guterres zag in dat ook voor Wit-Rusland een winsituatie moest gecreëerd worden, nl. de ban op meststoffenexport, te lichten. En hoe reageerde de EU op dit win-win voorstel? Vrijdag laatstleden werden de sancties tegen de Witrussische meststoffenfabrikant nog verscherpt!

Er wordt ook aan een andere oplossing voor de export van het Oekraïense graan gedacht, nl. verscheping vanuit Odessa d.m.v. een Russisch-Turkse samenwerking. De toegang tot haven van Marioepol werd sinds langere tijd al door Rusland bevrijd van zeemijnen. Maar graanexport vanuit Marioepol ziet Guterres, zelfs in zijn wildste VN-dromen niet gebeuren.

De VN met António Guterres proberen de hongercrisis, die wereldwijd dreigt, af te wenden. Een voedselcrisis niet alleen veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne maar ook door westerse sancties. Guterres wil zowel de “Oekraïense voedselproductie als voedsel- en meststoffen, die door Rusland en Wit-Rusland gefabriceerd worden tegelijkertijd op de wereldmarkten integreren” (1)

Oekraïne leverde ca. 10% van ‘s werelds graan- en gerstexporten en ca. 16% van de maïsuitvoer. Rusland is de grootste graanexporteur. Rusland en Wit-Rusland zijn samen goed voor ca. 40% van ‘s werelds potasexport, basisproduct van meststoffen. Zonder meststoffen zal de volgende oogst niet volstaan om de wereld voldoende voedsel te bezorgen. Een reden waarom Guterres pleit om niet alleen de Oekraïense export mogelijk te maken maar ook de Russische en Wit-Russische.

Er tekent zich stilaan een oplossing voor de graanexport uit Oekraïne af, die onder normale omstandigheden voor meer dan 95% via de Zwarte Zee gebeurt. De hindernissen zijn bekend. Ofwel zijn de Oekraïense havens in Russische handen of worden ze door Russische schepen geblokkeerd, ofwel heeft Oekraïne zeemijnen geplaatst om een Russische aanval vanuit de zee te verhinderen.

Poetin heeft zowel aan de VN als aan de Afrikaanse afvaardiging bevestigd dat hij vrije doorgang wil verlenen aan schepen geladen met graan. Turkije wil de mijnen verwijderen en zorgen voor een veilige begeleiding van de graanschepen door de Zwarte Zee. (2)

Hoe het tweede luik van het VN-plan moet uitgevoerd worden is kofffiedik kijken. Officieel heet het dat noch de EU als de VSA sancties tegen voeding- en meststoffenexporten uit Rusland uitgevaardigd hebben. Dat is inderdaad zo, maar er wordt elegant gezwegen over de sancties tegen potas uit Wit-Rusland en dat de Russische export door embargomaatregelen van het westen, die het transport én betaling quasi onmogelijk maken, uitermate bemoeilijkt wordt. Naar verluidt zouden de VSA hun sanctiepolitiek, m.n. betreffende voeding en meststoffen, willen herzien.(4)

Bij Guterres pogingen om de plooien glad te strijken zodat zowel graan als meststoffen kunnen uitgevoerd worden ligt vooral de EU dwars. Die ziet een mogelijkheid het Oekraïens graan over het land, via het spoor, te exporteren. Probleem: aan de Oekraïens-Poolse grens moet de vracht overgeheveld worden in andere treinen omdat de sporen in de voormalige Sovjetunie een andere spoorbreedte hebben dan deze in West-Europa. Dat dit niet alleen arbeidsintensief is, maar ook veel meer tijd vraagt, is evident. En de honger wacht niet. Als alternatief geldt het transport van het graan via Wit-Rusland naar een haven in een der Baltische staten. Via deze weg zou ca. 2/3 van de meer dan 20 miljoen ton granen, die momenteel in Oekraïne op transport wachten, beschikbaar komen. Guterres is hier voorstander van.

Maar daar komt de EU-kat op de koord. Wit-Rusland is bereid het transport van het graan via zijn grondgebied te organiseren, maar verlangt als tegenprestatie dat een deel der sancties opgeheven,, nl. de export via havens zoals Klaipeda, Litouwen, weer toegelaten wordt. Dit is in overeenstemming met het VN-plan, nl. de export van potas uit Wit-Rusland omwille van ‘s werelds voedselzekerheid opnieuw mogelijk te maken. Maar de EU verzet zich hiertegen.

“Door de lidstaten en door de commissie wordt een opheffing of versoepeling van de sancties tegen Wit-Rusland categoriek uitgesloten,” luidde de boodschap. (6)

Weliswaar heeft de EU tijdens de laatste drie maanden met financiële lokkertjes geprobeerd Wit-Rusland los te weken van Rusland, het was toch opvallend dat de volgende ronde sancties slechts tegen Rusland, en niet tegen Wit-Rusland, beslist werd. Wit-Rusland ging niet in op de avances van de EU en maakte duidelijk dat het niet zou lukken een wig te drijven tussen de Rusland en Wit-Rusland.

Waarop de EU dan reageerde door nieuwe sancties tegen Wit-Rusland uit te vaardigen. Deze zijn concreet tegen het Wit-Russisch Belaruskali, de grootste potasproducent van het land, tegen de baas van het bedrijf, Ivan Golowaty, en tegen de exportfirma Belarusian Potash Co., die de uitvoer naar het buitenland verzorgt. (7)

Kortom: een directe belediging van Guterres en de VN, die proberen een globale hongercrisis te vermijden, én een teken dat de EU liever een hongercrisis riskeert dan water bij de politieke wijn te doen.

Je zou dan toch denken dat Oekraïne elke poging om het land aan financiële inkomsten te helpen zou verwelkomen… Bij CNN Turkije liet de Oekraïense ambassadeur optekenen dat hiervan geen sprake kan zijn tenzij… “geschikte wapens geleverd worden”.

“Ik wil Turkije voor de moeite danken. Tegelijkertijd wil ik benadrukken dat er (nog) geen akkoord tussen Oekraïne, Turkije en Rusland hierover afgesloten werd. Voor de herinvoering van het zeeverkeer zijn effectieve veiligheidsgaranties nodig. Deze garanties moeten door de levering van geschikte wapens aan Oekraïne voor de bescherming van de kuststreek tegen bedreigingen vanuit zee én door de inzet van marine strijdkrachten uit derde landen voor de bescherming van dit deel van de Zwarte Zee gegeven worden.”

Genummerde verwijzingen bij: Die Hungerkrise (III)