Dit is de toespraak die Rik Torfs zaterdag 18 maart hield bij de ontvangst van de Prijs voor de Vrijheid, hem uitgereikt door denktank Libera.

Gustave de Molinari-lezing

Als de Prijs voor de Vrijheid toen had bestaan, had ik me er als kind graag kandidaat voor gesteld. Elke morgen, wanneer ik de speelplaats van de school betrad, besefte ik helder dat ik niet meer naar buiten mocht tot het bevrijdende belsignaal had weerklonken. Ik herinner me hoe ik op mooie lentedagen naar de blauwe lucht keek die, anders dan het schoolgebouw, niet door muren was omringd. Waarom zijn er grenzen als de wereld eindeloos is?

Natuurlijk onderkende ik ook toen al dat nu en dan het verbod noodzakelijk is. Ik begreep dat moord moeilijk aan de persoonlijke keuze van het individu kan worden overgelaten. En dat diefstal geen optie is voor wie een vredevolle maatschappij nastreeft. Tegelijk vroeg ik me af waarom zoveel mensen de vrijheid wantrouwden, ze met allerlei voorwaarden omringden, haar definieerden vanuit een katholiek-filosofische hoek die ik tot op vandaag nooit helemaal heb begrepen: vrijheid is worden wie je bent. De leraar die deze woorden uitsprak keek zelfbewust in het rond. Hij zei, zonder iets te zeggen, ‘spreek mij maar eens tegen als je durft’. Dat heb ik een paar keer gedaan, waaruit ik leerde dat vrijheid van meningsuiting ook in mijn schooltijd behoefte had aan steviger bescherming. Als de leraar niet kwaad werd, was hij minstens verdrietig.

Piet De Somer

In mijn latere leven voelde ik spontaan altijd meer sympathie voor vrijheid dan voor onvrijheid. Liever een in vrijheid uitgesproken dwaling dan een onvrij geuite waarheid. Voor zover dit laatste mogelijk zou zijn. Want waarheid duldt geen onvrijheid omdat die haar de mogelijkheid ontneemt te triomferen boven de leugen. Toen paus Johannes Paulus II in 1985 Leuven bezocht, verdedigde rector Piet De Somer de vrijheid tot dwalen van en voor academici, woorden die ik altijd met plezier erg letterlijk heb genomen. En die vandaag geen enkele rector zo onvoorwaardelijk zou durven uit te spreken.

Vandaag wil ik het over de wellicht belangrijkste vrijheid hebben, de vrijheid van meningsuiting. Ik ben daar een voorstander van. Geen tegenstander zoals mensen die zeggen: “ik ben een voorstander van de vrijheid van meningsuiting maar…” Waarna volgt waar ze echt voorstander van zijn. Van de beperkingen dus. Doorheen hun lijst met beperkingen schetsen ze een zelfportret waarbij hun eigen imago van deugdzaamheid belangrijker is dan de vrijheid van anderen.

Shockerend

Toen ik rechtenstudent was aan de KU Leuven, de rechters conservatiever waren dan vandaag en de bisschoppen machtiger, formuleerde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens mooie ideeën over de vrije meningsuiting. In het arrest Handyside tegen het Verenigd Koninkrijk van 20 januari 1976 braken de rechters in Straatsburg een lans voor ‘offending, shocking and disturbing ideas’, Ideeën die mensen kwetsen, schokken en storen. Die moesten toegelaten worden, klonk het, in naam van pluralisme, tolerantie en ruimdenkendheid omdat anders stagnatie van het denken in de samenleving dreigt. Daarom zijn die op het eerste gezicht vervelende ideeën van groot belang voor het algemeen welzijn.

Ondertussen was ik ook begonnen met kerkelijk recht te studeren. In 1983 werd een nieuw kerkelijk wetboek uitgevaardigd dat de bedoeling had de ideeën van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) in wetteksten om te zetten. Beginselen die ook vandaag theoretisch nog goed scoren, zoals inspraak en participatie, kwamen daarin aan bod. In die optiek werd voor het eerst in de geschiedenis van de kerk een bepaling geformuleerd, meer bepaald in canon 212 §3, die de vrijheid van meningsuiting van alle gelovigen openlijk garandeerde.

Lees verder →