Goede Vrienden, 

Vorige keer handelden we over Jozef in Egypte (Genesis, 37.39-50), een meesterwerk uit de wereldliteratuur: een spiegel van iedere menselijke samenleving vol afgunst, haat en geweld. Tevens zien we hierin een voorafbeelding van wat  Jezus Christus door zijn dood en verrijzenis openbaarde en bracht.

Waarom is Jozef, die zijn broers meteen herkent,  zo extreem hard voor hen? Waarom eindigt die bloedstollende confrontatie zo plots? Zie hier hoe we het kunnen begrijpen.

Jozef was het slachtoffer van de jaloezie van zijn broers. Heel menselijk. Hij was de lieveling van zijn vader, kreeg een mooi kleed, bracht de nieuwtjes van zijn broers over aan zijn  vader en vertelde dan nog dromen waarin iedereen voor hem boog tot op de grond. Als mensen zijn wij na-apers en verlangen wat anderen verlangen en hebben. Dit wordt een bron van spanningen. Hoe dichter men bij elkaar leeft, hoe groter de spanningen kunnen zijn. De wrijvingen worden besmettelijk: iedereen is tegen iedereen. Hoe zal een menselijke beschaving zorgen om aan eigen geweld niet ten onder te gaan? Door een zondebok aan te duiden en uit te schakelen. Dat is de menselijke oplossing. De spanningen van allen tegen allen vormen zich om tot “allen tegen één”. De uitschakeling van de zondebok kan eindeloos verscheiden zijn. Deze persoon, meestal een geheel onschuldige zonderling, wordt verdronken, onthoofd, verbrand, van de rotsten geduwd, gekruisigd…Alle menselijke beschavingen zijn gebouwd op geweld en moord,  op het uitschakelen van een zogenaamde schuldige, een zondebok. Cain, die uit jaloersheid zijn  broer Abel vermoordde, kunnen we de stichter noemen van de eerste menselijke beschaving. Romulus en Remus zijn tweelingbroers, gevoed door een wolvin. Rome is gesticht door Romulus, die zijn broer Remus uit na-ijver vermoordt (rond 753 voor Christus).

Jozef wordt als slaaf verkocht in een vreemd land. Wanneer hij later als onderkoning zijn broers ontmoet, dwingt hij hen terug te komen met Benjamin, de lieveling van hun vader. Hij zal alles doen om dezelfde jaloezie, waarvan hij slachtoffer was, op te wekken tegen Benjamin. Aan tafel laat hij Benjamin 5 X meer eten bezorgen dan de anderen. Dan lokt hij hem in de val en eist dat Benjamin zijn slaaf wordt. De verhouding onder de broers is evenwel totaal veranderd. Ze zijn door het lijden gelouterd. Er is geen enkel teken van  na-ijver meer te bespeuren en niet de minste voldoening om de veroordeling van Benjamin. Integendeel. Ze willen hun leven geven voor hem, voor hun vader, voor elkaar. Dat zijn de nieuwe maatschappelijke verhoudingen die Jezus geopenbaard en gebracht heeft.

Jozef is de voorafbeelding van Jezus, onschuldig veroordeeld en gekruisigd. Hij geraakt met twee anderen in de gevangenis. Jezus hangt tussen twee anderen aan het kruis. Farao verwijst het volk dat honger heeft naar Jozef en zegt: “doe maar wat hij u zeggen zal”. Maria verwijst de dienaars op de bruiloft van Cana naar Jezus met dezelfde woorden. Na veel ellende is Jozef verheven tot redder van Egypte én van zijn eigen volk. Juda wil zijn leven geven voor zijn broer Benjamin om hem met de anderen broers te laten terugkeren en een groot leed te besparen aan hun vader. Jozef maakt zichzelf kenbaar aan zijn nietsvermoedende broers. De  verrezen Heer openbaart zichzelf aan de onthutste apostelen.

Jezus heeft geopenbaard wat verborgen was vanaf de grondvesting van de wereld (cfr Mattheüs 13, 35). Mensen hadden niet door dat ons maatschappelijk leven gebouwd is op “nabootsend verlangen”, een slechte navolging en het uitschakelen van een zondebok. Mensen willen hebben wat anderen hebben, nemen het verlangen van anderen over. Zo begon het al met Adam en Eva. Eva neemt gewoon het verlangen van de slang (duivel) over en Adam neemt het verlangen van Eva over. Mensen nemen in onze tijd het verlangen over van de hogepriesters/-eressen van de mode, hoe lelijk of onpraktisch de kleding ook mag zijn. Regeringen willen de vernietigingswapens van de grootste mogendheden waarmee het leven driemaal kan vernietigd worden, alsof éénmaal niet genoeg is. Hieruit groeit jaloezie, die steeds groter wordt en een hele maatschappij kan aansteken. Het wordt een besmettelijke strijd van allen tegen allen, die zich omvormt tot een strijd van allen tegen één, bij voorkeur een willekeurige, onschuldige zonderling. Deze wordt als dé zondebok algemeen veroordeeld en uitgeschakeld. En er is weer rust, tenminste heel even. Hierna begint  alles weer opnieuw: na-ijver, spanningen, geweld, aanduiden van een zondebok en uitschakeling… Dat is de korte samenvatting van alle beschavingen vanaf de meest archaïsche tot nu toe. Het christelijk geloof heeft hierin enige verzachting gebracht. Het handelen van afzonderlijke personen, zoals Juda in de geschiedenis van Jozef, geven  ons een beeld van wat een nieuwe christelijke maatschappij kan zijn.

Jezus zegt dat Hij niet gekomen is om te veroordelen maar om te redden en dat Hij niet meer het offer van een zondebok wil maar barmhartigheid. Het straffen en veroordelen van een schuldige, een zondebok, blijft het geweld aanmoedigen. Jezus heeft deze spiraal van geweld gebroken door alle schuld op zich te nemen en zelf op geen enkele wijze deel te nemen aan het geweld. In het afschuwelijk monsterproces waarin Hij als Onschuldige tot de gruwelijke geseling en kruisdood werd veroordeeld, heeft Hij zich zelfs niet met één woord verdedigd. Hij heeft vrijwillig en uit liefde alle schuld van de mensheid ondergaan door te sterven op het kruis. Door te verrijzen heeft hij de dood vernietigd. Het blijven voor ons inderdaad mysteries, maar ze zijn daarom niet minder historische werkelijkheden. De kruisdood van Jezus is bovendien een van die feiten uit de mensengeschiedenis die het sterkst historisch bewezen is.

De geschiedenis kent vele beroemde mannen en vrouwen, helden en heiligen. Niemand benadert echter de onovertroffen genialiteit van Jezus’ leer en leven. Hem herkennen we als God en tegelijk als volmaakte Mens. Hij bracht de hemel op aarde, een geheel nieuwe samenleving. Daarbij wordt de bevrijding van het geweld en het kwaad in de maatschappij niet meer gezien in het uitschakelen van een eensgezind aangeduide slachtoffer, een zondebok. Jezus zegt dat Hij deze offers niet meer wil maar in de plaats daarvan barmhartigheid verlangt. Hij kwam niet om te veroordelen,  te straffen en uit te schakelen maar om te redden en wel iedereen die zich aan Hem toevertrouwt. Vele grote heiligen hebben dit begrepen en hebben het menselijk nabootsend verlangen met zijn jaloezie en geweld afgelegd. Ze hebben Jezus’ voorbeeld gevolgd en gaven hun leven voor anderen, zoals Juda voor Benjamin of zoals pater Maximiliaan Kolbe voor een huisvader in het concentratiekamp van Auschwitz (+ 1941) en vele anderen, elk op hun eigen wijze. Dit is de geest van  een christelijke beschaving.  

P. Daniel, Mar Yakub, Qâra, Syrië, 11.8.23

Flitsen

Zowel in oost als west werd deze zondag het hoogfeest van de gedaanteverandering van de Heer gevierd. Het vindt zijn oorsprong mogelijk in de wijding van de kerken op de Tabor. Nadat Petrus zijn duidelijke belijdenis had gegeven over Jezus als de Messias, toont de Heer zich even in zijn volle glorie voor zijn uitverkoren apostelen. Het is een bemoediging vlak voor zijn lijden en sterven. Het is tevens een voorbode van zijn  verrijzenis.

Met de 6 S.O.S. jongeren, de twee meisjes en onze eigen jongeren is er nu voldoende jeugd aanwezig om flinke opruimingswerken te verrichten. Onder hen is er ook een fotograaf, die me een hoeveelheid foto’s bezorgde, waaruit ik een keuze kon maken, waarvoor hartelijk dank.