… van Jonathan Holslag
“Toen Joe Biden zaterdag zeker leek van verkiezingsoverwinning, stuurden de Democraten een prachtige videoclip de wereld in. Op de zalvende klanken van Ray Charles, zagen we beelden van het veelzijdige Amerika, een Amerika van harmonie in diversiteit. Maar ook een Amerika waarin de blanke Amerikaan, voor zover die bestaat, een randverschijnsel is geworden. Amper een paar komen er in beeld. Ik zat me zo te bedenken: je hebt pas je stem uitgebracht op Donald Trump, misschien nét vanuit de angst dat blank Amerika een randverschijnsel wordt, je hebt verloren – en dan krijg je dit.
De taak van Joe Biden is niet om de Amerikaanse samenleving een ideaal van harmonie voor te spiegelen; zijn taak is om zoveel mogelijk Amerikanen ervan te overtuigen ernaartoe te werken. Dat betekent ook de Trump-aanhangers. Met veertig procent een grote minderheid. Die aanhang is een amalgaam. Sommigen stemden voor hem uit angst voor de grote veranderingen in de samenleving, anderen uit woede voor het kosmopolitische establishment, uit hang naar een clan om bij te horen, persoonlijke fascinatie en nog anderen vanuit een overtuiging van blank suprematisme. Het is belangrijk om die diversiteit te zien. Net zoals niet alle moslims terroristen zijn en niet alle migranten profiteurs, kun je de Trump aanhang niet over dezelfde kam scheren.
Het is eigenlijk vreemd om vast te stellen dat mensen die steevast benadrukken dat dialoog en een wetenschappelijke benadering van de oorzaken van woede bij niet-blanke groepen, zo weinig inspanning doen om de complexiteit van de woede bij de omzeggens boze blanke groepen te ontcijferen, laat staan er de dialoog mee aan te gaan. Als je binnen de ene flank blijft, is het hart boven hart; maar ten overstaande van de andere flank wordt het hard tegen hard – en domineert vooral neerbuigendheid en afschuw.
En zelfs al bestond de héle Trump achterban uit witte suprematisten en Proud Boys, dan nog is empathie belangrijk. Opnieuw: verdienste zit niet in het ideaal van harmonie in diversiteit, maar in het realiseren ervan. En daarbij mag men zelfs de grootste fanatieke bewegingen niet schuwen. Misschien moeten we opnieuw te rade gaan bij de grote verzoeners in Zuid-Afrika: Nelson Mandela, Desmond Tutu. De gacaca in Rwanda. Zelfs na decennia van discriminatie, burgeroorlog en ontbering, toonden veel Afrikaanse landen een groter vermogen tot verzoening dan Westerse samenleving vandaag. Wellicht omdat die ontbering de arrogantie van het eigen grote gelijk eerst moest breken. Het is gemakkelijk te preken voor eigen kerk; moeilijker is het je tegenstander te overtuigen.
Op het risico af dat de voorbeelden vandaag als melig beschouwd worden, maar waar Christus vooral op bezoek wilde, was niet bij zijn bekeerlingen, maar bij Zacheüs en bij de lepralijders. Dat is een hele andere metafoor dan de steeds manifestere neiging, bij de Democraten in Amerika en bij progressieven elders, om een heel deel van de samenleving te gaan beschouwen als een grote dwaze leprakolonie waarmee alle contact vermeden wordt.
Wat staat de Democraten, en bij uitbreiding de hele progressieve flank in het Westen, te doen? Eerst en vooral beseffen dat harmonie in diversiteit een ideaal blijft en dat het hele politieke spectrum een grote verantwoordelijkheid draagt voor de oprukkende diversiteit zonder harmonie: segregatie, racisme en alles wat daarop inwerkt van toegenomen economische ongelijkheid tot een gebrek aan investeringen in burgerschapsonderwijs.
Een beetje nederigheid is bij iedereen op z’n plaats. We hebben met z’n allen heel veel kansen gemist. Daarnaast komt nuance: net zoals sociologen de voorbije jaren hebben proberen begrijpen waar de bendes in de getto’s vandaag kwamen, de radicalisering in moslimwijken, zullen we goed de oorzaken van de woede elders moeten vatten.
Selectieve empathie is geen empathie. Hoezeer sommigen zich ook vereenzelvigen met een wereldsamenleving, heel veel mensen zullen altijd blijven hunkeren naar geborgenheid in een land, stad of wijk. Kosmopolitisme heeft geen zin als men niet voor eigen deur veegt.
Het doorbreken van de ruimtelijke segregatie, wordt cruciaal. Maar ook het aanpakken van de segregatie in scholen en in de economie blijft belangrijk. Maar diversiteit is niet genoeg. Kernwaarden moeten voor iedereen duidelijk zijn en er moet bovenal geïnvesteerd worden, in scholen, in ontmoetingsplaatsen, in een economisch model dat eenieder die zich inzet naar behoren beloont. Net zoals er bijzondere steun wordt geboden aan zogenoemde achterstandswijken, zal voorlopig meer aandacht moeten geschonken worden aan achterstandsdorpen – het thuisland van veel boze Trump-kiezers.
En opnieuw: Als je angst wil overwinnen, moet je vooral trachten te vatten waar de angst vandaan komt. En een belangrijke bron van angst is door de ander niet begrepen of ernstig genomen te worden. Het spotje van Biden, hoe mooi ook, doet mij er alvast aan twijfelen of de Democratische partij dat probleem zo ziet.”