EEN GESCHIEDENISWEETJE: NAPOLEON – DE MAN & DE MYTHE

Door de nieuwste film van Ridley Scot is de belangstelling voor Napoleon Bonaparte weer flink toegenomen. Zelden heeft een man zoveel indruk gemaakt op zijn tijdgenoten als deze Franse keizer. Hij werd in zowat heel Europa beschouwd als de belichaming van een nieuwe, revolutionaire wereldorde. Niet voor niets omschreef de grote Duitse filosoof Hegel hem als ‘de wereldgeest te paard’. Hij liet dan ook niemand onberoerd. Voor de enen was hij een onverbeterlijke tiran die miljoenen zonder verpinken de dood injoeg, de antichrist of de verrader van de Franse revolutie. Voor de anderen was hij net de schatbewaarder van diezelfde revolutie, de man die Europa bevrijdde van de laatste restanten van het Ancien Régime, die ons de Code Civil én vrijheid van religie schonk. Ook na de dramatische Ruslandveldtocht van 1812 en de verpletterende Franse nederlaag bij Waterloo bleven velen hem trouw en werd hij – nog bij leven – al een mythe.

Graag geef ik een aantal minder bekende feitjes uit z’n leven die de mythe Napoleon wat relativeren.

Hij was geen Fransman. Napoleon werd geboren op Corsica dat toen al enkele eeuwen door de stadstaat Genua werd bestuurd. Dit eiland kwam pas een jaar na zijn geboorte onder Frans gezag. Zijn vader Carlo Maria di Buonaparta was een jurist die zich aan de zijde van de Corsicaanse nationalist Pasquale Paoli had geschaard en met hem strijd had gevoerd tegen Genua en later de Fransen. Toen Napoleon naar Frankrijk werd gestuurd om daar naar de legeracademie te gaan, werd hij gepest vanwege zijn smeuïge Corsicaanse accent, dat hij nooit helemaal heeft kwijtgespeeld. Het was pas toen hij als net afgestudeerde artillerieofficier in Parijs belandde dat hij zijn naam veranderde van Napoléon di Buonoparte in het meer Frans klinkende Napoleon Bonaparte.

Hij was niet klein van stuk. In tegenstelling tot wat de legende wil was Napoleon geen klein opdondertje. Hij was met zijn 1 meter 69 groter dan de gemiddelde Europeaan in die periode. Dus hoe is deze mythe ontstaan? Het was hoofdzakelijk de schuld van Engelse propagandisten, die hem belachelijk klein afbeelden op spotprenten tijdens de Napoleontische oorlogen. De Britten vonden het heerlijk om hem Little Boney te noemen; een beeld dat nog werd versterkt omdat Napoleon de neiging had zichzelf te omringen met een keizerlijke garde waarvan de meeste leden minstens 1 meter 80 groot waren. Dit, in ons collectieve geheugen vastgeroeste maar compleet foutieve beeld van de ‘Kleine Napoleon’ heeft onze woordenschat evenwel verrijkt met het uit de psychologie afkomstige begrip ‘Napoleoncomplex’ waarbij kleine mannen hun gevoel van minderwaardigheid compenseren door hun ambitieus gedrag….

Hij schreef een romantisch kortverhaal. Napoleon was een man van vele talenten, dat staat buiten kijf maar weinigen weten echter dat hij zich ooit aan de Schone Letteren vergreep. In de herfst van 1795 liet de jonge en vooral ambitieuze generaal Buonoparte zijn eerste, ongelukkige liefdesrelatie met Désirée Clary – een dochter van een zijdekoopman – achter zich om zijn lot te tarten op het slagveld. Verscheurd door de tweestrijd tussen z’n hart en z’n verstand liet hij zich van zijn meest kwetsbare kant zien en schreef hij een negentien pagina’s tellende – en als we de historici mogen geloven erg autobiografische – novelle ‘Clisson et Eugénie’. Een romantische schets van een ‘volmaakte liefde, die wordt ontsierd door verraad maar veredeld door de oorlog’… Het werd pas na de dood van Napoléon gepubliceerd omdat het oorspronkelijke manuscript verdeeld was geraakt over diverse partijen. En Désiréé ? Zij huwde de Franse maarschalk Jean-Baptiste Bernadotte en eindigde op de troon van Zweden….

Hij kneep de katjes niet alleen in het donker. Napoleon was een notoire schuinsmarcheerder. Hoe turbulent zijn bestaan als veldheer ook mag geweest zijn, het was klein bier vergeleken met z’n liefdesleven. Als we sommige historici mogen geloven had hij 60 minnaressen, 2 huwelijken en 1 grote liefde doorleefd. Die grote liefde was zijn eerste echtgenote, de Creoolse Joséphine de Beauharnais, een lustige weduwe die in de barre tijden van de Franse revolutie passioneel op zoek was naar een man met een vast inkomen en een serieuze status. Beiden namen het niet al te nauw met hun huwelijksbeloften. Napoleon, versierde naargelang de jaren vorderden en Josephine geen zoon kon baren, dames aan de lopende band en deinsde er zelfs niet voor terug om de echtgenote van de bevriende koning van Beieren openlijk avances te maken tijdens een receptie.

Napoleon kneep de katjes niet alleen in het donker. Volgens zijn vertrouweling Louis Constant Wairy, had hij ook nog eens, wanneer hij in een goede bui was, de onhebbelijke gewoonte zijn goede vrienden amicaal in hun oor te knijpen. Hij stond er ook om bekend dames schalks in hun neus of in hun wangen te knijpen én in de kinnen van baby’s totdat de moeders het zat waren…

Hij was verzot op chocolade en reukwater. Napoleon was een zoetekauw. Een aantal tijdgenoten die hem van nabij kenden, noteerden in hun memoires hoe hij steevast een lading chocolade op zijn campagnes meenam om snel een energiestoot te krijgen tijdens de veldslagen. Hij was al even verzot op Eau de Cologne. Hij verbruikte, als we de contemporaine bronnen mogen geloven, iedere dag een flesje. Nadat hij de Duitse landen in de Rijnbond tot samenwerking met Frankrijk had verbonden werd er iedere maand speciaal voor hem vanuit Keulen een lading van dit verfrissende reukwater naar Parijs verzonden.

Hij was niet onder de indruk van Antwerpen. Napoleon bezocht onze gewesten driemaal. Bij zijn eerste bezoek aan de Scheldestad in juli 1803 liet hij zich ontvallen dat hij Antwerpen een troosteloze stad vond die hem, door de vuile straten, deed denken aan Afrika. Maar hij besefte ook als weinig anderen het strategisch belang van de metropool als het ‘pistool gericht op Engeland’. Hij breidde de haven gevoelig uit met twee dokken – het begin van de huidige wereldhaven – en op de keizerlijke scheepswerven werden tientallen oorlogsbodems gebouwd. Hij liet een aantal ruien overkappen en verbouwde bovendien de riante stadsvilla van de rijke koopman Van Susteren op de Meir tot een luxueus stadspaleis maar hij zou er nooit verblijven.

Zijn naam is wettelijk beschermd. Het is tot op de dag vandaag in Frankrijk bij wet verboden om een varken Napoleon te noemen…

Jan Huijbrechts