Eergisteren verscheen er in Haaretz een opiniestuk met de intrigerende titel ‘Worse Than the Holocaust’: Why Phone Numbers Frighten Israel’s ultra-Orthodox Rabbis So Much. Vermits er slechts als inleiding melding gemaakt werd dat een delegatie van de hoogste religieuze leiders en de drie ultra-orthodoxe partijen een gesprek aangevraagd had met Yoaz Hendel, Minister van Communicatie – iets dat hoogst ongewoon is vermits hun belangen verdedigd worden door hun politieke vertegenwoordigers in de Knesset – en wij verder op onze honger bleven zitten, gingen we op zoektocht.
Het feit dat de top van de ultra-orthodoxe gemeenschap zelf om een onderhoud verzocht had, was inderdaad dermate ongewoon dat de ultra-orthodoxe boycot van de nieuwe regering – omdat zij er geen deel meer van uitmaken – onderbroken werd. Hendel had nl. stappen gezet om wat wij een beperking van de vrije meningsuiting noemen te doen stoppen. Hij wil nl. dat “kosher gsm’s”, waarbij gsm-providers bepaalde toegangen tot de zgn. “kosher gsm’s” blokkeren, deze open zetten voor iedereen. Heel de haredi maatschappij (ultra-orthodox) staat op zijn achterste poten – zij willen immers géén toegang hebben tot het internet.
Een koshere gsm heeft geen toegang tot het internet, noch een tekstfunctie. Vele firma’s, verzekeringsmaatschappijen, banken en overheidsinstellingen sturen tekstberichtjes en vragen individuele paswoorden opdat de identiteit van de gebruiker kan nagegaan worden. Blijkt dat kosher gsm-eigenaars hiermee niet bepaald gelukkig zijn omdat dit voor hen niet beschikbaar is. Duidelijk discriminatie. Wat als men slecht ziende is? Of ultra-orthodox? Naar verluidt worden 200.000 koshere gsm’s per jaar verkocht in Israël en ze zouden gebruikt worden door 100.000 gezinnen. Het zijn niet gewoonweg non-smartphones, maar een ultra-orthodox systeem. Het fenomeen trad ca. 20 jaar geleden in werking toen mobiele telefonie de wereld veroverde én meteen ook de aandacht kreeg van de ultra-orthodoxe gemeenschap. De rabbi’s en hassidi leiders (h)erkenden de ermee gepaard gaande bedreiging voor de ultra-orthodoxe levensstijl, gewoontes en geloof en richtte de Rabbi Communicatie-commissie op om het probleem aan te pakken. Deze commissie richtte hun pijlen op de gsm-providers met een simpel verzoek: gsm’s voor orthodoxe joden die uitsluitend gesprekken kunnen voeren (zelf bellen of gebeld worden), zonder tekstmogelijkheden of internetaansluiting.
Slechts één nieuw bedrijf, Mirs, ging erop in; alle anderen verwierpen het verzoek. Mirs aanbod is uniek in wat het niét aanbiedt: geen tekstberichten, geen camera, geen moderne programma’s. En het kende succes: binnen enkele dagen boden tienduizenden nieuwe klanten zich aan. Het duurde niet lang vooraleer de andere providers over stag gingen en ook een koshere dienstverlening, met uitsluitend binnenkomende en uitgaande telefonische gesprekken, aanboden.
De vorige regering besliste in 2018 dat een audio-paswoord ook kon gebruikt worden bij contacten met overheidsinstanties. De Israëlische nationale bank beval de banken ook dergelijk paswoordgebruik toe te staan. De privé sector bleef achterwege.
Een tweede – niet onbelangrijk – gevolg van een dergelijke gsm is de controle door b.g. Rabbi Communicatiecommissie van alle binnenkomende en uitgaande telefoonnummers. M.a.w. de commissie kan beslissen welke telefoonnummers uitgesloten moeten worden wegens “gevaarlijk, kwetsend, beledigend…”
De zgn. “informatielijnen”, die als een vervanging voor de conventionele media dienen, is zo een voorbeeld van ongewenste, dus niet-koshere, bronnen. Daar talrijke ultra-orthodoxe families het internet in de ban geslagen hebben en over geen tv beschikken, vullen bepaalde bedrijven dit gat door het aanbieden van telefoonnummers met opgenomen of direct uitgezonden informatie over verschillende thema’s. Vergelijk het met onze “sprekende klok”… De commissie kan eigenmachtig bepaalde lijnen op de ongewenste lijst zetten.
En neen, dit is geen censuur. Het is – zoals ook wij dagelijks ervaren in de poco media – voor hun eigen goed. Ze noemen het dienstverlening. Maar er is nog meer aan de hand. Om dit goed in de hand te houden moeten de gsm-providers wel meewerken. Een Israëlisch inwoner kan zonder probleem van de ene op de andere provider overschakelen. Niet zo voor koshere-gsm-klanten; zij kunnen slechts overschakelen op voorwaarde dat de nieuwe provider de koshere-gsm-dienst aanbiedt.
Het geheim van het koshere-gsm-succes ligt in het schoolregistratie-mechanisme dat voor de ultra-orthodoxe gemeenschap heel belangrijk is. Degenen die hun kind willen laten intekenen in een ultra-orthodoxe school moeten bewijzen dat zij een koshere gsm bezitten i.p.v. een “verboden” gewoon exemplaar. De rabbi’s hebben nog andere maatregelen genomen die alle aspecten van de media controleren, bv. reclame voor producten of diensten die naar niet-koshere telefoonnummers leiden. Voor ultra-orthodoxe ouders een hele geruststelling, vermits hun kinderen niet kunnen surfen naar ongewenste inhoud. Een probleem dat tijdens de coronacrisis bijzonder op de voorgrond trad daar de kinderen vanop afstand de lessen moesten volgen en computers doorgaans niet gebruikt worden in ultra-orthodoxe instituten. Elk gezin kocht bijgevolg een koshere gsm voor elk kind in het gezin.
Maar net toen de controle en steun van de rabbi’s op hun hoogtepunt waren, kwam de overheid tussenbeide met een Registratie van Verenigingen (het Justitieministerie met de opdracht de non-profit organisaties in beeld te brengen), dat een onthullend verslag schreef over financiële onregelmatigheden in het beheer van de Rabbi Communicatie-commissie, met als gevolg de aanstelling van een curator om de ontmanteling in goede banen te leiden. Tegelijkertijd sprongen andere actoren uit de ultra-orthodoxe gemeenschap, niet tevreden over het monopolie van de commissie, op de kar met de vraag dat andere groepen ook koshere gsm’s te mogen voorzien van een “goedgekeurd” etiket. En ze verwezen naar het goedkeuren van koshere voeding door meer dan één instantie. Deze critici hebben de oorlog verklaard aan de commissie; en beschuldigen hen ervan eerder opportunisten dan religieuze leiders te zijn.
Minister Hendel staat naar verluidt niet afkerig voor deze wensen en kondigde hervormingen aan waardoor koshere-gsm-gebruikers naar andere providers zouden kunnen overschakelen zonder de goedkeuring van de commissie. Tevens wil hij korte metten maken met de inhoudscontrole aan de welke koshere-gsm-gebruikers zich dienen te onderwerpen.
De delegatie bij min. Hendel uitte hun bezorgdheid voor hun gemeenschap. Hendel leek er echter niet van onder de indruk. Hij wees de vooringenomen stellingen van de delegatie van de hand, nl. dat orthodoxe joden een monopolie hebben op de deugdzaamheid en waarden, terwijl niet-orthodoxe joodse Israëliërs geen moreel kompas hebben. Hendels reactie stuitte op ongeloof en zelfs woede van de bezoekers. Als ze al zelf naar de berg trekken… Een dag later vertrok er een brief van de 16 ultra-orthodoxe volksvertegenwoordigers aan Hendel, waarin hun onwrikbare steun aan de commissie geuit werd en waarin geëist werd dat Hendel ermee moest ophouden koshere diensten als doelwit te nemen. Prompt daarin gevolgd door ultra-orthodoxe studenten en andere rabbijnen.
Hendel vindt dat de nieuwe regeling niet tegen het judaïsme ingaat en dat ze er zelf de voordelen van zullen ondervinden, dat hij bezorgd is om elke burger, ultra-orthodox of niet, om elk kind en dat het om de relatie met de Staat Israël gaat, en of deze de gang van zaken binnen deze Staat kan en mag regelen.