Deze Roemeense stad met een behoorlijke portie Duits levensgevoel wordt in 2023 de culturele hoofdstad van Europa. Er woont een actieve Duitse minderheid en aan het hoofd van de stad zetelt een burgemeester uit Duitsland. Timișoara is een verbastering van de Hongaarse naam van de stad: Temesvár. Deze naam betekent burcht (vesting) aan de rivier Temes (Timiș in het Roemeens). Het Hongaarse woord vár betekent burcht. De Duitse naam Temeschburg is een letterlijke vertaling van de Hongaarse naam. De Timiș loopt overigens niet meer door de stad, in de 18e eeuw zijn veel meanders van die rivier doorgesneden en Timișoara ligt nu aan de Bega.
Of veel toeristen volgend jaar erheen zullen trekken om kennis te maken met deze architectonische parel in het oosten van Europa zal afhangen van de politieke spanningen en eventuele medische voorschriften/beperkingen. De Duitse minderheid zijn nakomelingen van de Banater Zwaven die tot op heden – en ondanks het communisme – hun gebruiken koesteren.
Timișoara is in de loop van de geschiedenis altijd een etnisch gemengde stad geweest. In de 19e eeuw waren de Duitstaligen in de meerderheid, in 1880 was hun aandeel in de bevolking 55%. Tot de Tweede Wereldoorlog bleef de Duitstalige groep de grootste van de stad. Ook de Hongaren waren een grote groep in de bevolking van de stad. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal Roemenen steeds verder toe. Tegenwoordig is de Duitse bevolkingsgroep geminimaliseerd. De Hongaren vormen tot op heden de grootste minderheid met circa 5% van de bevolking, in 1930 vormden zij nog bijna een derde van de bevolking (31%), in 1977 was het aantal Hongaren op zijn hoogtepunt toen ze met ruim 36.000 zielen nog ruim 13% van de bevolking vormden. Timișoara is nu een stad onder Roemeense heerschappij.
De burgemeester, Dominic Fritz, 38 jaar jong, komt uit het Zwarte Woud. Hij werd verliefd op de stad en bood zich aan als kandidaat-burgemeester in 2020 voor de in 2016 gevestigde partij “Unie redt Roemenië”. Hij haalde meer dan 50% der stemmen. Wat zowel een zegen als een last is. De verwachtingen zijn hoog: van een Duitse burgemeester wordt verwacht dat hij in een handomdraai alles verandert volgens Duitse normen. Niet eenvoudig met een overheersend systeem van corruptie en vriendjespolitiek. Zo is hij er nog niet in geslaagd de personeelspolitiek te doen veranderen. In de afgelopen winter werd de stad omwille van een faillissement van de elektriciteitsleverancier lam gelegd. Prompt kreeg Fritz de zwarte piet toegeschoven: “Hij is er nog maar net, de Duitse burgemeester, en we moeten al kou lijden zoals tijdens het communisme”, klonk het onterechte verwijt.
De voorbereidingen voor het cultuurjaar én hopelijk de komst van talrijke toeristen zijn in volle gang. Vijf van de tijdens het communisme verwaarloosde bioscopen worden gerenoveerd, in een tramremise komt een kunstencentrum en in het kunstmuseum wordt een beeldententoonstelling van de Roemeense beeldhouwer Constantin Brancusi gepland.
In het centrum worden gevels gerestaureerd, krijgen ornamenten een likje verf. In Timișoara drukten Italiaanse, Oostenrijkse en Hongaarse architecten en kunstenaars hun stempel. De burgemeester wil dat het westen met andere ogen naar het oosten, en vooral naar zijn geadopteerde stad, kijkt. Timișoara als revolutionaire stad met een eigen “revolutiemuseum”. Duitsland stuurde alvast een stuk Berlijnse muur.
Vergelijkbaar met in de DDR begon de “Wende” ook in Roemenië nabij de kerk. Een àl te kritische pastoor uit Timișoara moest als straf verplaatst worden; hij weigerde. Hij kreeg ondersteuning: eerst waren het enkele, dan steeds meer. En ten slotte in heel het land. U herinnert zich vast nog de beelden van de laatste dagen der Ceaușescu’s.
Een tramrit brengt u door de stadsdistricten. Elisabethstad is het district van de elite, Josefstad die der gewone burgers, in Fabrikstad ziet de burgemeester culturele mogelijkheden. In het Nikolaus Lenaulyceum herinneren twee marmeren muurplaten aan beroemde voormalige leerlingen: Herta Müller (2009 Nobelprijs literatuur) en Stefan Hell (2014 chemie). Meer dan 1600 leerlingen studeren aan deze school. Bij een toelatingsexamen moet de toekomstige Lenau-leerling bewijzen dat hij in het Duits minstens een groet kan uitbrengen. Waarbij het lieflijke “„Grüß Gott“ ook welkom is. In de 300.000 zielen herbergende stad wonen Roemenen, Duitsers, Hongaren, Serviërs en Roma.
Wie hoge eisen stelt aan onderwijs, stuurt zijn kind naar een Duitse school. Duits geldt in Roemenië als een toegangskaart naar een beroepscarrière. Er is nood aan Duitstalige leraars, die zich echter tevreden moeten stellen met een laag loon. Duits is hier minder een “Fremdsprache” dan andere talen, zij het met een Oostenrijks of Boheems accent.
Herinneringen aan degenen die na de val van het communisme naar Duitsland emigreerden vind je op het kerkhof. Minder dan 40.000 Roemeense Duitsers leven nog in het land, maar het voortbestaan van hun taal lijkt veilig gesteld.
In Timișoara hult men zich in grote dromen, zoals een heropeningsconcert van de opera met de tenor Jonas Kaufmann. En herdenkt men de doden, zoals de uit Timișoara stammende slachtoffers van de aanslag tijdens de Olympische Spelen (1972) in München. Binnenkort moet de prachtige kathedraal na de restauratiewerken weer open gaan.
Ter info: afstand Antwerpen – Timișoara: ca. 1660 km.