“Wat is er storender vandaag, de culturele veelzijdigheid van onze samenleving of haar culturele verval?”

“Als je respect wil voor je cultuur, dan moet je ze in stand houden en iedere dag opnieuw een beetje heruitvinden.”

Hoe vaker ik door Vlaamse steden drentel, hoe vaker ik me afvraag: Waar is de multiculturele samenleving toch gebleven? U weet wel, de samenleving die volgens optimisten tot een groot Dranouter-festival zou evolueren, kleurrijk, divers en eigenzinnig, en volgens pessimisten zou ontaarden in een botsing tussen oude en nieuwe Vlamingen. Ik zie eigenlijk niet veel van dat multiculturele Vlaanderen. De Vlaamse samenleving lijkt me vooral post-cultureel geworden, een consumentenpretpark waarvan het laagje beschaving steeds dunner en dunner wordt.

Voor veel Vlamingen is de multiculturele samenleving natuurlijk een synoniem voor de groter wordende Islamgemeenschap. Na de aanslagen in Brussel hoeft dat niet te verbazen. Voor zover ik de literatuur echter heb kunnen verkennen, blijken de meeste jonge moslims steeds minder verknocht aan hun hoofddoek en hun moskee. En al blijven religieuze rituelen bestaan, dan nog vullen ze het leven met dezelfde dingen als de “oude Vlamingen”: een Mini Cooper als het statussymbool voor de beginnende professional, kartonnen bekertjes van de Starbucks, zakjes van de Primark, Gilmore Girls op Netflix, Despacito op de Iphone en Dirt Rally op de PlayStation.

Misschien moeten we het volgende eens overpeinzen: Wat is er storender vandaag, de culturele veelzijdigheid van onze samenleving of haar culturele verval? De vraag is wat tendentieus, zeker, maar de essentie blijft overeind: Waarom maken we ons druk om een vermeende aanval op onze cultuur indien we zelf niet de minste moeite opbrengen om onze cultuur te versterken en heruit te vinden? Sommigen zullen misschien fulmineren dat de cultuur niet verzwakt, maar dat er iets nieuws voor in de plaats komt, zoals whatsapp en games, tegenwoordig ook bekend als “the art of play”. Sms-taal is ook een vorm van poëzie, stellen sommigen.

Ik besef dat ik nu enig risico loop door te gaan voor een hooghartige en conservatief, maar staat u mij toe daar een andere mening over op na te houden. Cultuur is wel dégelijk wat anders dan whatsapp en spelletjes.

Cultuur is vooral, zoals de Klassieken dat verwoordden, het cultiveren van de ziel, het ontwikkelen van de zintuigen en door die sensitiviteit te streven naar een volwaardig leven, een leven waarin we niet noodzakelijk steeds meer willen hebben, maar de dingen diepgaander beleven. Cultuur is het vermogen om evenveel schoonheid te herkennen in de geuren van een bos, in de glimlach van een kind of in de kleur van een stem als in de grootsheid van een kathedraal. Cultuur is vooral een houding, het streven naar het volle leven.

Die houding dient echter ontwikkeld te worden en dat doen we in onze rijke samenleving slechts weinig. Het Klassieke ideaal van opvoeding bestond erin de sensitiviteit te koppelen aan vaardigheid en kracht: de krijgsheer moest steeds ook een beetje filosoof zijn, de magnaat een beetje poëet, de vakman een beetje kunstenaar.

Ruimte voor meditatie, filosofie, taal, esthetiek, kunst en verwondering is er in onze scholen, op de populaire televisiekanalen en in de opvoeding nauwelijks nog. Hoeft het dan te verbazen dat onze cultuurparticipatie afneemt, dat mensen minder boeken lezen, dat mensen minder algemene kennis hebben, dat mensen minder naar muziekvoorstellingen gaan, minder naar theater gaan, minder taalvaardig zijn, dat de meeste Vlamingen minder dan één keer per maand de natuur opzoeken? Als de Vlaamse cultuur al bedreigd wordt, is dat van binnenuit.

De post-culturele samenleving lijkt mij te wijzen op oppervlakkig materialisme en verval. Ik kan het moeilijk anders uitdrukken. Het toont aan dat die samenleving zijn zelfrespect verloren is en zonder zelfrespect moet men ook niet rekenen op het respect van anderen. Het toont aan dat we ons als mensen hebben laten meeslepen tot op het punt dat we vooruitgang niet langer beschouwen als het vermogen om méér en volwaardiger mens te zijn, maar als het vermogen om meer te kunnen kopen, ja zelfs het échte leven in te ruilen voor het virtuele. Welvaart zonder cultuur leidt tot decadentie. We schreeuwen het uit, iedere Kerstperiode, ons verlangen naar menselijkheid, naar sensitiviteit, naar cultuur, naar Bach, Beethoven en Pergolesi, naar warmte en fijngevoeligheid, maar blijven het toch gemakkelijker vinden om ons als consumptieslaven te laten meevoeren door de waan van de dag.

Opnieuw: cultuur gaat vooral om een houding, het vermogen om schoonheid te herkennen, ook in kleine dingen. We hoeven heus niet allemaal wekelijks naar de vergulde zalen van de cultuurtempel. Cultuur hoeft ook niet duur te zijn. De meeste schoonheid rondom ons is gratis, als je ze tenminste wilt zien. Maar we moeten ze in stand houden, want als je van iets wilt blijven genieten, moet je er ook aan bijdragen. Als je respect wil voor je cultuur, dan moet je ze in stand houden en iedere dag opnieuw een beetje heruitvinden. (Gepubliceerd in Knack)