Gerry Adams

Een paar weken voor de jongste Europese verkiezingen werd Gerry Adams voorzitter van de Ierse links-nationalistische partij Sinn Fein plots vernoemd in een onderzoek m.b.t. een moord die in 1972 door de IRA gepleegd werd op een vrouw die van spionage voor de Britten verdacht werd. Adams die op dit ogenblik parlementslid is in de Ierse republiek liet onmiddellijk weten dat hij met die zaak niets had te maken en ging zich dan ook zelf bij de Noord-Ierse politie aangeven. Daar werd hij prompt aangehouden maar een paar dagen later al weer vrijgelaten zonder dat er tegen hem vervolgingen werden ingesteld. Waarschijnlijk had een en ander te maken met een poging om zijn partij die tegenwoordig in de opiniepeilingen bijzonder goed scoort, nog net voor de Europese stembusgang in een slecht daglicht te stellen. Een goede reden om in Revolte eens bij deze merkwaardige politieke leider stil te staan.

Sinn Fein

Daar hun opstand van 1798 o.m. geïnspireerd was door de Franse Revolutie noemen de Ierse nationalisten zich zelf Republikeinen. Hun Republikeinse Beweging beschikt sinds het begin van de twintigste eeuw over vier verschillende takken. De politieke partij Sinn Fein (‘Wij Zelf’ of’ Wij alleen’ in het Iers, de jongerenbeweging Fiana na hEireann (vertaling: soldaten van Ierland), die zich tegenwoordig Sinn Fein Republican Youth noemt, de militaire branche IRA (Irish Republican Army, in het Iers Oglag na hEireann) en de Commam na mBan, die in de aanvang de vrouwenafdeling van de IRA was, maar ondertussen die van de partij is geworden.

Sinn fein haalde uiteraard veel prestige uit het feit dat het ‘de partij’ was van de onafhankelijkheidsoorlog tegen Engeland. Ook daarna bleef de Sinn Fein zich zeer principieel nationalistisch opstellen. Zo nam het weliswaar aan al de verkiezingen deel maar deelde op voorhand mee dat SF gekozenen hun mandaat niet zouden opnemen. Niet in het parlement van Dublin omdat het parlement van de Ierse hoofdstad niet gans het eiland vertegenwoordigt, ook niet en om dezelfde reden in dat van Belfast en nog minder in dat van Londen (vermits Noord-Ierland voorlopig nog altijd Brits is, worden er daar nog steeds afgevaardigden voor het Westminster parlement verkozen).

Kiezers blijven echter niet stemmen voor partijen die nooit iets concreet kunnen bereiken. In de jaren zestig was SF in het zuiden tot een schaduw van zichzelf gereduceerd, de partij haalde bijna geen stemmen meer en werd er ei zo na als een folkloristisch verschijnsel beschouwd. In het noorden, waar er toch nog altijd spanningen met de Britsgezinden waren, zag haar situatie er amper beter uit. Haar taak, die er uit bestond de politieke emanatie van het nationalisme te zijn, was overgenomen door de SDLP (Social Democratic Labour Party), die weliswaar veel gematigder was, maar die ten minste aan de parlementaire werkzaamheden deelnam en dus de stem van haar kiezers kon laten horen en, gezien de noodtoestand waarin de Iersgezinde bewoners van het gebied zich toen bevonden, was dit meer dan nodig. De discriminatie waarvan ze het slachtoffer waren, was immers te flagrant.

Enkele voorbeelden om dit te illustreren:

• – De werkloosheid trof voornamelijk de mensen uit de zogenaamde katholieke wijken ( in sommigen daarvan tot 50% van de volwassen bevolking).

• – De jobs bij de administratie en de politie gingen voor het grootste gedeelte naar Britsgezinde protestanten.

• – Het ging zelfs zover dat de oudste bussen van het openbaar vervoer voor de katholieke wijken werden gebruikt terwijl de nieuwe voor de protestantse buurten werden voorbehouden.

• – Last but not least: in dat deel van het V.K. was het censitair stemrecht dat in de rest reeds in 1867 werd afgeschaft, nog steeds in voege. Dat kiessysteem komt er op neer dat je meer stemmen mag uitbrengen naarmate je meer belastingen betaalt; dit zorgt er vanzelfsprekend voor dat een vermogend persoon zwaarder op het verkiezingsresultaat kan doorwegen dan iemand die dat niet is. Daar de protestanten doorgaans behoorlijk rijker waren dan de katholieken maakte dit het hen mogelijk deze laatste steeds opnieuw electoraal te overtreffen.

Om hier tegen te reageren werd in 1968 het NICRA opgericht (Northern Irish Civil rights association). Geïnspireerd door het voorbeeld van Martin Luther King in de VS, begon die met vreedzame marsen voor gelijke burgerrechten te organiseren. Zowel de Noord-Ierse politie als protestantse paramilitaire bewegingen gingen die met bijzonder brutaal geweld te lijf. Katholieke wijken werden aangevallen en in brand gestoken. Er kwamen zelfs af en toe ware pogroms voor.

De IRA, die in de loop der jaren al een deel van haar wapens van de hand had gedaan, zag er zich toe verplicht zich zo vlug mogelijk te reorganiseren om de bedreigde wijken te kunnen verdedigen. Een hoogtepunt wordt bereikt wanneer de protestanten in augustus ’69 drie dagen lang de Bogside, een katholieke wijk van Derry (toen nog Londonderry) gaan belegeren. De Noord-Ierse regering krijgt de zaak niet meer onder controle en roept de hulp van het leger in. De katholieke bevolking is oorspronkelijk zeer blij met de komst van de Britse soldaten. Ze veronderstelt immers dat die zich, in tegenstelling met de politie, neutraal zullen opstellen. Wanneer dit niet het geval blijkt te zijn is de ontgoocheling dan ook zeer groot.

Het protest tegen de Britse bezetting groeit met de dag. Het Britse leger krijgt geen vat op het nationalistisch verzet .De harde maatregelen die getroffen worden werken contraproductief. In de hoop het Iers nationalisme eindelijk te kunnen uitschakelen gaan de Britten begin augustus op zeer willekeurige wijze tot massale arrestaties over. Honderden verdachten worden wederrechterlijk bij nacht en ontij uit hun bed gehaald en zonder proces voor onbepaalde tijd in het concentratiekamp van Long Kesh opgesloten.

Gevolg: de volgende dag breekt er in de katholieke wijken van Belfast en van Derry een regelrechte oproer uit. Om de Engelse soldaten tegen te houden, bouwen de bewoners van die buurten barricades waar achter gewapende IRA mannen de wacht houden. Het zal dagen duren eer het Britse leger de situatie weer min of meer weer onder controle krijgt en dan nog uitsluitend omdat het pantserwagens inzet.

Er mag van dan af van een ware burgeroorlog worden gewag gemaakt. Een nieuw hoogtepunt wordt bereikt wanneer Britse para’s op zondag 30 januari in Derry het vuur openen op burgers die aan een vreedzame betoging deelnemen. De wereld verneemt met verontwaardiging dat dit aan dertien mensen het leven heeft gekost .

Nogal wiedes dat in zulke omstandigheden het aantal leden van Sinn Fein exponentieel begint te groeien en dat tegelijkertijd de IRA door een massa nieuwe rekruten overstelpt wordt. Kortom de harde Britse repressie zorgt ervoor dat de republikeinse beweging gelijk nooit te voren aan het bloeien gaat.

In 1981 zal de hongerstaking, die aan Bobby Sands en nog negen andere IRA gevangenen het leven kost, er niet alleen voor zorgen dat Sinn Fein de SDLP opzij kan schuiven en in Noord-Ierland de onbetwiste leider van het anti-Brits verzet wordt, maar ook dat de partij stilaan in het zuiden weer wat meer aanhang krijgt.

Ondertussen werd Gerry Adams in 1978 tot ondervoorzitter verkozen. Hij zal het later tot voorzitter brengen en er in slagen de partij in een nieuwe koers te brengen om zonder kleerscheuren en met enig succes qua Britse toegevingen Noord-Ierland uit een uitzichtloze burgeroorlog te loodsen.

 Gerry Adams

Gerry Adams (in het Iers Georaid Mac Adhaidan) werd in 1948 geboren in een republikeinse familie van West-Belfast (het nationalistische deel van de stad). Deze selfmade man werd al vroeg lid van de Fiana, de nationalistische jeugdbeweging waarvan sprake hierboven, en evolueerde logischerwijze naar een kaderfunctie in Sinn Fein. Hij beweert nooit bij de IRA te zijn aangesloten geweest. De Britten zijn er daarentegen van overtuigd dat hij een tijdlang een belangrijke functie in het Iers geheim leger heeft vervuld.

Wat er ook van zij ook hij wordt n.a.v. de willekeurige aanhoudingen van 1971 opgepakt. Hij belandt op het oorlogsschip Maidstone dat permanent op de rede van Belfast ligt gemeerd om er als gevangenis voor verdachte Ieren dienst te doen. De Engelsen achten hem dermate belangrijk dat ze hem in 1972 vrij laten om aan vredesgesprekken deel te nemen. Van die laatste komt echter niet veel in huis. Hij wordt dan ook in 1973 opnieuw aangehouden om tot 1977 in het concentratiekamp van Long Kesh opgesloten te blijven.

Wanneer hij in 1978 ondervoorzitter van SF wordt, begint hij onmiddellijk met het invoeren van een fundamentele verandering in de partijstrategie. Namelijk de afschaffing van het abstentionisme ,die politieke strategie waarvan de consequentie was dat Sinn Féin weigerde om de autoriteit van de Britse regering in Noord-Ierland en de wettigheid van de Ierse Republiek te erkennen wat tot consequentie had dat de mandatarissen van de partij weigerden te gaan zetelen. Voortaan zouden de mensen die op de SF lijsten verkozen werden dus wel hun mandaat opnemen en dit zowel in lokale raden als in de parlementen van de Ierse republiek en van Noord-Ierland. Een uitzondering op deze regel: het Britse parlement waar niemand van SF ooit zou plaatsnemen. Het succes van deze maatregel was overweldigend. Ondertussen was door de partij ook een gans netwerk uitgebouwd om de mensen op sociaal vlak bij te staan en had ze haar programma sterk laten inspireren door de reële noden waarmee Paddy met de pet te kampen had.

In 1984 duidde het partijcongres hem tot voorzitter aan. Martin McGuinness, voormalig commandant van de IRA in Derry en, wat nog belangrijker is, ex-stafchef van diezelfde IRA, werd zijn ondervoorzitter. Zeer belangrijk is dat ze beide dezelfde visie hadden over hoe de zaak moest aangepakt worden. Ze zagen in dat de bevolking die toen al ongeveer 15 jaar van bloedige burgeroorlog achter de rug had,zo iets niet eeuwig zou kunnen blijven volhouden, en ook dat een militaire overwinning niet mogelijk zou zijn. Dit bracht hen tot de conclusie dat de gewapende strijd moest worden opgegeven om vanaf dan nog enkel politiek te werk te gegaan..

Van oorlog naar vrede

Tot dat besluit komen was één ding, de partij er van overtuigen dat het die weg was die voortaan moest bewandeld worden was een andere paar mouwen. De Sinn Feiners zijn mensen die al lang bewezen hebben dat principes voor hen heilig zijn en bovendien had op dat ogenblik iedereen in Noord-Ierland wel een familielid die in de burgeroorlog gesneuveld was, of voor lange tijd in de gevangenis zat. Daarbij komt nog de brutaliteit van het Britse leger die ze dagelijks ondervonden en als klap op de vuurpeil de sektarische moorden en bomaanslagen waaraan paramilitaire protestantse organisaties zich schuldig maken.

Adams en McGuinness beseffen dus maar al te best dat het bijna onbegonnen werk is om in het passionele klimaat dat hierdoor is ontstaan de mensen ervan te overtuigen dat de oplossing naar dewelke moet worden gestreefd uitsluitend via een volgehouden louter politieke strijd kan worden bereikt. Ze beschikken ondertussen wel over een paar nieuwe troefkaarten. Het censitair stemrecht is ondertussen afgeschaft en vermits katholieke gezinnen doorgaans meer kinderen hebben dan de protestantse zijn de demografische verhoudingen gewijzigd . Het is evident dat een en ander op electoraal vlak in het voordeel van de nationalisten uitvalt. Het is bovendien ook zo dat deze laatsten steeds hebben kunnen rekenen op de steun en het lobbywerk van de 40 miljoen Amerikaanse burgers die trots zijn op hun Ierse roots. (Welke presidentskandidaat zou het zich durven permitteren deze kiezersmassa tegen de haren in te strijken?). Er mag er vanzelfsprekend van uit gegaan worden dat het verzaken aan het geweld het de Amerikaans regering gemakkelijker zal maken op hun trouwe Britse bondgenoten druk uit te oefenen om een voor de Ieren gunstige oplossing van het conflict op het getouw te zetten.

Gerry Adams en Martin McGuinness

Om te begrijpen hoe vernuftig Adams en McGuinness de hachelijke opdracht die ze zichzelf hadden opgelegd, hebben aangepakt is het belangrijk te weten dat de IRA nergens zo grondig militair gestructureerd is dan in de gevangenissen. Ze maakt gebruik van het feit dat daar een groot aantal van haar manschappen verzameld zit om ze als een soort militaire academiën te gebruiken.

Er wordt dus voor elk van die penitentiaire instellingen een commandant aangeduid. wiens gezag op zijn minst evenwaardig is aan die van een officier van een regulier leger. Zo zullen de IRA mensen geen opdracht van een cipier uitvoeren indien dit hen niet via hun commandant wordt gevraagd. Die commandant zorgt ervoor dat zijn ondergeschikten tijdens hun gevangenistijd een aantal vormingslessen volgen. De docenten zijn dan medegevangenen die bij voorbeeld Iers, geschiedenis, ideologie enz. kunnen onderwijzen. Er wordt zelfs aan militaire dril gedaan… In gans die militaire structuur vormen de mensen die levenslang hebben gekregen een soort erebataljon. Het zijn die ‘lifers’ aan wie de nieuwe bestuursploeg van de partij eerst en vooral haar plannen heeft voorgelegd. Hun goedkeuring maakte het immers stukken gemakkelijker de andere gevangenen te overtuigen. Zodra ook dit gebeurd was kwamen de leden van de actieve IRA eenheden aan de beurt en daarna alle geledingen van de partij. Wanneer dit allemaal achter de rug was, werd een partijcongres samengeroepen tijdens hetwelke de nieuwe marsrichting van Sinn fein door een grote meerderheid goedgekeurd werd. Adams en McGuinness konden aan het werk gaan.

Opnieuw vergde dit heel wat geduld, diplomatie en tegelijkertijd vasthoudendheid. Maar op Goede Vrijdag 1998 was het zover. Die dag werd eindelijk een vredesakkoord ondertekend. Het werd er trouwens later naar genoemd. Wat is het belangrijkste dat in dat Goede Vrijdag akkoord te lezen staat:

• – Vastgelegd wordt dat de staatkundige toekomst van Noord-Ierland bepaald zal worden door de meerderheid van de Noord-Ierse bevolking.

• – Alle partijen verklaren zich gebonden aan vreedzame en democratische middelen om hun doelstellingen te bereiken.

• – De oprichting van een Noord-Iers parlement met uiteraard een eigen wetgevende macht.

• – De instelling van een uitvoerende macht gebaseerd op de deling van macht tussen beide bevolkingsgroepen.

• – De oprichting van een gezamenlijke Ministerraad voor Noord-Ierland en de republiek voor grensoverschrijdende samenwerking.

• – Het binnen twee jaar vrijlaten van gevangen leden van paramilitaire organisaties.

• – Een streven om binnen twee jaar alle wapens in bezit van paramilitaire organisaties te vernietigen.

• – Het aanpassen van de Ierse grondwet waardoor de claim dat ook de zes Noord-Ierse graafschappen tot Ierland behoren, wordt geschrapt.

• – Hervorming van de politie in Noord-Ierland, onder toezicht van een onafhankelijke commissie.

De vage bewoording van enkele bepalingen, zorgde ervoor dat de debatten over enkele zeer controversiële kwesties voorlopig konden worden uitgesteld en dan vooral die over het beëindigen van de paramilitaire acties, de hervorming van de politie en de demilitarisatie. Mei 2000 werd gesteld als datum voor het totale ontwapenen van alle paramilitaire groepen maar het was pas op 26 september 2005 dat kon aangekondigd worden dat de IRA haar volledige wapenarsenaal buiten gebruik had gesteld.

Wat er ook van zij Adams en McGuinness waren met veel tijd en boterhammen in hun voornemen geslaagd. Hun prestige kon niet meer stuk. Van dan af gingen ze zich inzetten om uit dat Goede Vrijdag akkoord, dat dan toch een kwestie van geven en nemen was geweest, zo gunstig mogelijk voor hun zaak te doen interpreteren. De op mekaar volgende verkiezingssuccessen van SF kwamen hen dan ook bijzonder goed uit om in concreto heel wat binnen te halen maar ook om sterk symbolische maatregelen te treffen die aantoonden dat er in Noord-Ierland heel wat veranderd was. De IRA werd geschrapt van de internationale lijst van terroristische organisaties. Al wie voor IRA activiteiten in de gevangenis vertoefde werd op vrije voeten gesteld.

Ian Paisley

Er kwam een nieuwe Noord-Ierse regering tot stand onder leiding van de meest beruchte protestantse leider Ian Paisley maar met McGuinness als vice Premier. Iets dat amper geloofwaardig lijkt als je weet dat deze laatste nooit onder stoelen of banken heeft gestoken dat hij stafchef van de IRA is geweest. Hij begon zijn eerste toespraak in het parlement in het Iers. Een taal die daar tot dan toe nooit was aan bod gekomen.

Londonderry werd opnieuw Derry zodra de gemeenteraadsverkiezingen ervoor gezorgd hadden dat SF het bestuur van die stad in handen kreeg. In Belfast gingen ze nog verder. Tom Williams was een IRA vrijwilliger die in 1942 door het Brits bewind werd terecht gesteld omdat hij n.a.v. van een gewapend treffen met de politie een agent had doodgeschoten. Hij werd in de gevangenis begraven maar had voor zijn dood gevraagd op het kerkhof van de stad in het familiegraf van zijn ouders te worden bijgezet. Zodra Sinn Fein ook daar in het stadsbestuur geraakte werd hij ontgraven, daarna ‘herzegend en herkist’ (om het met de woorden van Elschot te zeggen), 24 uur opgebaard in het hoofdkantoor van de partij en vervolgens plechtig naar de door hem gewenste laatste rustplaats te worden gebracht. Langs de weg stond een erehaag die door duizenden mensen werd gevormd. Het komt er in feite op neer dat de nationalisten uit Noord-Ierland van het bewind waaraan ze deelnemen gebruik maken om overal waar het ook maar enigszins kan, hun stempel op de maatschappij te drukken en om tegelijkertijd zo sterk mogelijk de feitelijke eenheid van gans het groene eiland te beklemtonen.

Voorbeelden wekken:

Rugby is een sport die in beide delen van Ierland zeer populair is. Tot voor kort hadden Noord en Zuid echter elk hun nationale ploeg. Dat is voorbij. Een paar jaren terug werd door beide rugbyfederaties besloten dat er voortaan slechts een nationaal team Ierland (gans Ierland dus) internationaal zou vertegenwoordigen. Het grootste probleem dat zich stelde was dat van het nationaal lied dat dan moet worden uitgevoerd. De protestantse Noord-Ieren voelden zich immers niet helemaal op hun gemak met de Ierse Hymne ‘The soldiers song’ die stamt uit de tijd van de bevrijdingsoorlog tegen Engeland. Er werd een prachtige pragmatische oplossing gevonden. Een nieuw volkslied voor de rugby: ‘Irelands call’ dat nu bij elke wedstrijd met enthousiasme door iedereen meegezongen wordt.

Ook de zakenwereld volgt. Zo heeft de Ierse nationale luchtvaartmaatschappij Aer Lingus sinds een paar jaar een kantoor in Belfast. Iets wat vroeger ondenkbaar was en zelfs de whiskey distilleerders van noord en zuid werken nu nauw samen.

Kortom Gerry Adams die ondertussen zijn partij ook in Zuid-Ierland sterk heeft uitgebouwd, hij werd er zelfs tot parlementslid gekozen, is een politiek leider van groot formaat. Hij heeft immers niet alleen zijn volk zonder al te veel kleerscheuren uit een uitzichtloze oorlog gehaald. Maar zijn land een grote stap naar de hereniging laten zetten. Een grote mijnheer, die Gerry.

Een toemaatje: zoals vele Ieren is Adams een begenadigd schrijver. Zijn in het Nederlands vertaalde novellenbundel  ‘De Straat‘ verdient heus aanbeveling.

Francis Van den Eynde in Revolte mei-juni 2014

Documentatie: redactie Golfbrekers