De machtstrijd tussen Turkije en de EU dreigt opnieuw te escaleren – ditmaal over Cyprus. Erdoğan creëert gaten in de bufferzone.

Een volgende ronde armworstelen tekent zich af. De Turkse president Erdoğan heeft recent zijn eis van de herfst 2020 bevestigd: hij wil een tweestatenoplossing voor Cyprus. Hiermee ondergraaft hij de tot op heden geldende positie, ook die der VN, dat er een hereniging van EU-lidstaat Republiek Cyprus met de, uitsluitend door Turkije erkende, Turkse Republiek Noord-Cyprus moet nagestreefd worden.

Erdoğan en de Noord-Cypriotische “president” Ersin Tatar zetten druk met hun manoeuvre – waardoor een gedeelte van het militaire spergebied Varosha voor de Noord-Cypriotische bevolking toegankelijk wordt. De EU wijst dit resoluut af. Tegelijkertijd deelde Erdoğan mee binnenkort weer onderzoeksschepen voor proefboringen naar mogelijke gasvoorraden te zullen uitzenden in een regio die Zuid-Cyprus als haar territoriale wateren beschouwt. Waarmee opnieuw een confrontatiestorm op komst is.

Het Cyprusconflict begon op 15 juli 1974 met een staatsgreep door het Cypriotische leger ondersteund, resp. geïnspireerd, door de toenmalige Griekse militaire dictatuur. Het doel: Cyprus bij Griekenland te doen aansluiten, de sgn. “enosis”. De staatsgreep mislukte.
Maar Turkije vond hierin een reden om op 20 juli 1974 op te treden als “beschermingsmacht” voor de Turkstalige minderheid, stuurde het Turkse leger en bezette Noord-Cyprus, zijnde 1/3 van het grondgebied. Een door de VN gecontroleerde bufferzone scheidt tot vandaag beide landsdelen.

Het noorden noemt zich sinds 1983 Turkse Republiek Noord-Cyprus, maar wordt slechts door Turkije als staat erkend. Het zuiden, de republiek Cyprus, is sinds 2004 lidstaat van de EU. Officieel is het streven beide landsdelen, noord en zuid, te herenigen. De laatste poging van VN-secr. gen. Kofi Annan met een redelijke kans op succes dateert van 2004. Terwijl 2/3 van de Noord-Cypriotische bevolking hiermee instemden, wees 3/4 van het zuiden het voorstel van de hand. Sindsdien worden af en toe onderhandelingsgesprekken gevoegd, echter zonder enig resultaat.

Verleden jaar begon Erdoğan het probleem naar zich toe te tredden. In november 2020 bezocht hij Noord-Cyprus en eiste af te zien van de herenigingsplannen en in de plaats te opteren voor een officiële tweestatenoplossing. Dit volgens zijn adagio: “er bevinden zich twee volkeren en twee afzonderlijke staten op Cyprus. (1) Ersin Tatar, de zgzn. “president” van een niet erkende staat, steunt dit plan. Erdoğan heeft dit streven nogmaals bevestigd als hij n.a.v. de 47ste verjaardag van de Turkse invasie Noord-Cyprus met een bezoek vereerde. Onderhandelingen over de oplossing van het Cyprusconflict zullen in de toekomst uitsluitend nog door “de twee staten” gevoerd worden, zo liet hij de internationale gemeenschap weten. De soevereiniteit van Noord-Cyprus en de gelijkberechtiging met de Republiek Cyprus moeten internationaal erkend worden. (2) En om zijn stelling te steunen, wees hij erop dat alle tot nu toe gevoerde gesprekken sinds bijna 50 jaar geen succes konden doen optekenen, mede door de halsstarrige afwijzing van het Annan-voorstel in 2004 door de zuidelijke Cyprioten. We kunnen niet nog eens 50 jaar voortboeren, gaf hij te kennen.

Om de druk te verhogen wordt Varosha, een in vergetelheid geraakte staddeel van Famagusta, ingezet. Famagusta, intussen herdoopt in het Turks “Gazimağusa”, hoort tot Noord-Cyprus. Varosha was tot 1974 geliefd voor zijn stranden. In 1974 vluchtten ca. 40.000 Griekstalige Cyprioten, die in dit stadsdistrict woonden, voor de Turkse troepen. Sindsdien is Varosha, dat aan de bufferzone grenst, onbewoond en militair spergebied. De toestand werd in resoluties van de VN-Veiligheidsraad bevestigd én – niet onbelangrijk – met vermelding dat de eigendommen van de Griekstalige Cyprioten moeten teruggegeven worden aan de eigenaars.

Erdoğan en Tatar hebben reeds in de herfst 2020 een stuk van een strand heropend; Erdoğan hield daar in november een optreden. (3) Bij zijn recent bezoek heeft hij zijn steun uitgesproken om een gedeelte van Varosha te heropenen, een niet nader te bepalen “3.5%”. (4) Voor een Erdoğan-analfabeet van geen of amper betekenis die echter wel praktische gevolgen heeft. De EU en internationale politiek mogen dit niet laten passeren.

De Duitse regering en de EU hebben onmiddellijk gereageerd. Het Duitse buitenministerie eiste “de controle van en over Varosha moet in de handen van de VN-missie in Cyprus overgedragen worden” en Erdoğans cavalier seul-stappen zouden “de vooruitgang der laatste maanden bij de EU-Turkije relaties” in gevaar brengen. (5)
EU-bazin von der Leyen toeterde dat een tweestatenoplossiing “nooit zou erkend” worden door de EU. (6) En EU-commissaris buitenlandse zaken, Joseph Borell, noemde de Turks-Noord-Cypriotische zet een “onaanvaardbare eenzijdige beslissing”. De Franse buitenminister Jean-Yves Le Drian had het over een “provocatie“. En de VSA lieten zich niet onbetuigd: Blinken sloot zich aan bij de “gelijkgezinde partners” en wil de “zorgwekkende situatie naar de VN-Veiligheidsraad” verwijzen en “op een krachtige reactie aandringen.” (7)

Alsof dat Erdoğan op andere gedachten zou brengen. Sinds jaar en dag wordt in de VN-Veiligheidsraad Israëls grondgebiedsuitbreiding veroordeeld, zonder enig merkbaar effect. En wat met de Turkse bezetting van Noord-Syrië? Wie heeft Turkije toestemming gegeven dat autonoom land binnen te dringen en te bezetten?

Stilaan worden de debatten niet meer uitsluitend verbaal gevoerd. Verleden week kwam het tot een aanvaring toen een Turkse patrouilleboot waarschuwingsschoten loste op een schip van Cypriotische kustwacht, dat zich naar verluidt te dicht naar de demarcatielijn tussen Noord- en Zuid-Cyprus begaf. Turkije ontkent.(8)

Begin van deze maand had Erdoğan de wereld medegedeeld dat hij opnieuw – ook in de territoriale wateren van de Republiek Cyprus – onderzoeksschepen voor proefboringen zou sturen. (9) Iets wat in 2020 tot behoorlijke zware confrontatietoestanden geleid had. (10)

De Turkse regering meent zich alles te kunnen permitteren. Als ze zich gedwarsboomd voelt, dreigt het ermee de vluchtelingensluis open te zetten. En kijkt verachtend neer op een zwakke EU, die machteloos staat tegenover de Ottomaanse arrogantie en uitbreidingsdrang in bv. Syrië, Libië en de zuidelijke Kaukasus. (…)

Ter duiding van de politieke belangen i.v.m. mogelijke gasvoorraden rond Cyprus:

[1] Erdogan fordert dauerhafte Zwei-Staaten-Lösung für Zypern. dw.com 15.11.2020.
[2], [3] Erdogan fordert erneut Zwei-Staaten-Lösung für Zypern. n-tv.de 20.07.2021.
[4] EU, US reject Erdogan’s plans for a two-state solution in Cyprus. euractiv.com 21.07.2021.
[5] Zypern-Konflikt wird Fall für den Sicherheitsrat. tagesschau.de 21.07.2021.
[6] EU, US reject Erdogan’s plans for a two-state solution in Cyprus. euractiv.com 21.07.2021.
[7] Zypern-Konflikt wird Fall für den Sicherheitsrat. tagesschau.de 21.07.2021.
[8] Zypern: Türkisches Patrouillenboot feuert Warnschüsse ab. orf.at 16.07.2021.
[9] Gerd Höhler: Wieder droht Gas-Ärger im Mittelmeer: Erdogan kündigt neue Bohrungen an. rnd.de 05.07.2021.
[10] S. dazu Eskalation im Mittelmeer und Eskalation im Mittelmeer (II).