Morele staatsgreep

De coronapandemie leidde tot het installeren van een liberale regering met een historisch beperkt draagvlak en verregaande volmachten. Tezelfdertijd heeft er – volledig geruisloos – ook een morele omwenteling plaatsgevonden: de ‘filosofie’ van “het voltooide leven” werd sluiks de enige geldende moraal in dit land.

Richtlijnen van de overheid, beroepsverenigingen en zorgsector bevatten, onder andere, leeftijd als expliciet of impliciet criterium. Leeftijd is niet het enige criterium, maar wie te oud is, wiens leven ‘wij’ als “voltooid” beschouwen, wordt uit de maatschappij, uit de wereld der levenden, men kan bijna zeggen, uit de wereld der mensen geschoven.

Zonder weerwoord, noch van de Kerk of haar KULeuven (met haar ziekenhuis in het centrum van de coronastrijd), noch van politici uit de waardepartijen. Evenmin met enige vorm van maatschappelijk debat.

Debat?

Een debat waarover?

Eén: over de vraag of thuis netflixen echt het maximum is dat we kunnen doen voor onze ouderen – is er echt niets anders of meer? Willen we zomaar aanvaarden dat een bepaalde doelgroep moet sneuvelen voor ons tijdens deze coronacrisis?

Twee: een debat over de ‘criteria’. Waarom? Om de totale onzin van zo een utilitaristische logica bloot te leggen.

Criteria zijn per definitie problematisch

Wie bepaalt die criteria? Waarom worden de criteria gebruikt van een minister uit een staatsgreepregering en niet die van u of ik? Wat maakt “expertise” belangrijker dan betekenis? Nu, niet dat ik wil beslissen of andere criteria wil. Het punt is dat de logica van een ‘nood’ aan criteria op zich al een morele dwaling is. Over leven en dood komt het noch haar, noch mij, toe om te beslissen.

Zoals die Italiaanse priester die zijn beademingstoestel weggaf en vervolgens overleed. Zijn beslissing. Of de zorgkundigen die voldoende inzicht bezitten om zelf keuzes te maken. Laat ze doen.

Wie bepaalt? Wie mag nog zelf bepalen, en moet er eigenlijk iemand alles bepalen? Het gebruik van een criteria-systeem geeft de overheid nog een tweede overwinning aangaande de implemenatatie van de ‘filosofie van het voltooide leven’: de individuele gewetensvrijheid wordt afgeschaft (cfr euthanasie en abortus). Artsen en ziekenhuizen schenken hun gewetensvrijheid weg en doenvolledig wat de overheid hen oplegt. Deze situatie konden we ons kort geleden niet voorstellen. Vandaag zijn we er geruisloos in verzeild geraakt.

Consequent zijn is gruwelijk

Criteria zijn altijd arbitrair, aanvechtbaar en in niets verankerd. Wie eens die weg inslaat, en daar consequent op doorgaat, komt uit bij een gruwelijk eindpunt.

De twee fundamenten voor leeftijd als criterium zijn het beperkt aantal resterende jaren en de kostprijs voor de overheid. Wat ouderen als mens betekenen voor hun familie, voor de maatschappij, wat zij aan opbouw gerealiseerd hebben, wordt plots volledig waardeloos. Mag ik niet kiezen aan wie mijn belastinggeld besteed wordt? Als we iemand van tachtig kunnen redden die uiteindelijk nog negentig wordt, is dat binnen de gehanteerde logica niet mooier dan iemand te redden van vijftig die maar vijfenvijftig wordt? We kunnen dat niet weten, maar moeten we dat ook weten? Moet alles via berekening?

De oorspronkelijke katholieke naastenliefde is blind voor wie ze verzorgt. Meer zelfs, het is pas van zodra je het doet voor eender wie, en niet alleen voor hen van wie je zo veel houdt, dat het zuivere naastenliefde is. Naastenliefde is even blind voor de duurzaamheid van haar effecten. De goedheid van naastenliefde bestaat er alleen in in dàt ze gedaan wordt – en nu doen we niets.

Er is geen enkele reden om dit criterium “bijdragen aan de maatschappij” te laten stoppen bij de ouderen en niet consequent door te trekken naar iedereen binnen onze maatschappij. Er zijn – ik zeg maar wat – enkele honderden beroepswerklozen in Wallonië. Ook zij kosten aan de overheid. Aangezien zij nog veel langer zullen kosten, is het vanuit zuiver budgettair oogpunt verstandiger om hen door corona te laten elimineren dan ouderen. Scoren zij niet ‘hoger’ op dezelfde criteria? Geef één goede redenen waarom we nog grotere blokken aan het been van de overheid ongemoeid laten ten koste van ouderen? Dus als het argument echt zou zijn: “ouderen kosten meer dan ze opbrengen aan de maatschappij” dan moeten we ook alle leefloners, carrieredoppers etc. in het vizier van leven en dood nemen.

Of waarom zouden we niet belonen of straffen op basis van volgzaamheid, waarbij ouderen die braaf de lockdownrichtlijnen volgen uitstekende zorg krijgen, en personen die de regels negeren, bestraffen met het verlies van hun voorrangsplaats in de zorg?

Wie ‘scoort’ het hoogst, en wat is er dan zo belangrijk aan die criteria dat ze de keuze van leven of dood verantwoorden? Niets. Uiteindelijk wordt de logica van het utilitarisme de logica van de nietsontziende dood, waarbij niets van betekenis nog van betekenis zal zijn. Echter, alle leven is heilig en eens dat ankerpunt losgelaten gaan we een schijnbaar logisch maar ten gronde irreële en ook dodelijk gevaarlijke weg op. ‘Logische’ criteria kunnen alle kanten uit, en leiden consequent tot het absurde of het wrede. Keuzes over leven en dood kan je niet verankeren in criteria.

Hellend vlak van de nabije toekomst

Enkele decennia ervaring met abortus- en euthanasiewetgeving hebben ons geleerd dat het steeds verder gaat. Dus what’s next? Vandaag is corona het welkome excuus om de enorme kosten (om OOK voor de ouderen te zorgen) niet te moeten opbrengen. Maar als morgen dat excuus wegvalt, en ons begrotingstekort blijft, gaan we dan wel opnieuw voor onze ouderen zorgen? Want waarom zouden we morgen plots opbrengen wat vandaag al niet meer kan? Triljarden euro’s worden vrijgemaakt – voor de beroepsactieve bevolking, niet voor de ouderen. Wie consequent wil doordenken in de utilitaristische logica, kan maar tot één standpunt komen: stop met investeren in ouderen en zorg op een mooie manier om van hen af te geraken – corona of niet, wat maakt nu zo een virusje verschil eens deze weg ingeslagen?

Met welk gevoel moeten ouderen dit alles ondergaan? De woorden ‘respect’, ‘warme maatschappij’ en ‘dankbaarheid’ worden vandaag meer dan ooit bovengehaald – maar niet voor onze ouderen.

Nochtans zijn zij het die in zuinigere tijden alles hebben opgebouwd waar wij nu van genieten. Waar is nu onze fierheid om voor hen te zorgen, en met liefde iets teruggeven omdat ze het verdienen? Egoïstisch en laf misbruiken we nu een virusje om de laatste ouderen die in de weg staan van onze zomervakanties of bingewatchen uit de weg te ruimen. Wordt de moraliteit van een samenleving niet afgemeten aan hoe ze met haar zwaksten omgaat? Moreel versuft, zonder enig gemorrel installeerde deze filosofie van het voltooide leven zich als enige morele standaard. We hebben in deze coronacrisis veel meer opgegeven dan enkele bedden en beademingstoestellen. Achter het rookgordijn van deugdzame en logische verschijningsvormen, hebben we ten gronde niets minder dan de menselijke waardigheid achter ons gelaten.

Jan Boons