Vermits het teruggrijpen naar vorige kiescampagnes af en toe tot een bijzonder “verrijkend” inzicht kan leiden, resp. lijden, krijgt u van ons nog als inleiding van het Dries-betoog deze kleine amuse gueule uit 2014 mee:
In onze contreien noemt men de dag dat koning Herodes alle jongetjes van Bethlehem tot de leeftijd van 2 jaar (en jonger) liet vermoorden om te vermijden dat hij concurrentie zou krijgen: Onnozele Kinderendag. Eigenlijk zouden we dat echt wel moeten vervangen in ons taalgebruik door Onschuldige Kinderendag.
Onnozel is in Vlaanderen geen synoniem van onschuldig. Onnozel is wie de fabeltjes van de regering, van de media gelooft. Onnozelaars zijn degenen die geloven dat de Koning Boudewijnstichting, het Spionnencentrum, Vluchtelingenhulp opgericht werden om de democratie en ons aller welzijn ten goede te doen komen. Of de sloganroepers van “Geen mens is illegaal” (door de weg-met-ons-activisten) of “Wereldvrede begint in de keuken” (door de plantenaanbidders). Of geloof hechten aan dat wat de poco media uitkramen. Een criminele onnozelaar is niet onschuldig. Een onschuldige kan echter wel een onnozelaar zijn.
Keren we terug naar vandaag: 28 december viert men in het christendom en met name in de katholieke kerk het martelaarschap van de onschuldige jongetjes van Bethlehem die op gezag van koning Herodes werden vermoord.
Het tweede hoofdstuk van het Evangelie van Matteüs meldt dat Herodes bang was dat de komst van een nieuwe joodse koning het einde van zijn macht zou betekenen. Van de Wijzen uit het Oosten hoorde hij dat die nieuwe koning in Bethlehem geboren zou worden. Toen de Wijzen in een droom vernamen dat Herodes kwaadaardige bedoelingen had en het Kerstkind wilde doden, leidden ze hem om de tuin. Daarop ontstak Herodes in een hevige toorn.
“Toen Herodes begreep dat hij door de magiërs misleid was, werd hij verschrikkelijk kwaad, en afgaande op het tijdstip dat hij van de magiërs had gehoord, gaf hij opdracht om in Betlehem en de wijde omgeving alle jongetjes van twee jaar en jonger om te brengen.” (Matteüs 2:16, zie: Het verhaal van de drie koningen)
De katholieke traditie leert dat God de onschuldige jongetjes van Bethlehem had voorbestemd om door hun dood te getuigen voor de Messias. Sinds de vijfde eeuw worden zij daarom als heiligen vereerd.
Het feest van de ‘Onnozele Kinderen’ werd voor het eerst in het jaar 505 in Carthago gevierd. Het stamt van een oud Romeins kinderfeest, het ‘festum puerorum’. Dit verkleedfeest, waarin oosterse, Romeinse en Keltische elementen waren opgenomen, werd door de kerk verboden.
In de loop van de tijd werd ‘Onnozele Kinderen’ een (kerkelijk) kinderfeest. In die hoedanigheid werd het in de Lage Landen uiteindelijk overschaduwd door de viering van Sinterklaas. Op ‘Onnozele Kinderen’ waren vroeger de kinderen de baas en trokken zij als volwassenen gekleed langs de deuren om geld of snoep te vragen. Dit bedelen om snoep en geld gaat terug op het kinderbisschopspel.
Bij het kinderbisschopspel werd tijdens de Vespers onder het Magnificat onder de scholieren een kinderbisschop gekozen. Deze jongen trad dan enkele dagen in klooster- en kapittelkerk als bisschop op. Met een groep kinderen als aanhang ging hij bij hoogstaande personen van kerk en gemeente eten en kreeg daar ook kleine geschenken. Ook verkleedpartijen hoorden bij het feest en er werden geschenken gegeven aan de koorknapen. In veel gezinnen mag het jongste kind kiezen wat er die dag gegeten wordt.
Onze Lieve Vrouw van Guadeloupe is de beschermheilige van Mexico en van heel Latijns-Amerika. In de wereldkerk wordt haar feest gevierd op 12 december. Zij is tevens de patrones van het ongeboren leven en van alle bewegingen die de ongeboren kinderen verdedigen. Omdat dit jaar 12 december op een maandag viel en wij in de gemeenschap ’s maandags een “woestijndag” houden, vierden we het feest van “de Maagd van Guadeloupe” op dinsdag om te bidden voor de immense schare van kinderen die in de moederschoot gedood werden en voor allen die bij deze misdaad betrokken zijn.
Op zaterdag 9 december 1531, tien jaar na de inname van Mexico door de Spaanse veroveraar Hernando Cortez, verscheen O.L.Vrouw tot driemaal toe aan een heel eenvoudige Indiaan, Juan Diego Cuauthlatoatzin (+ 1548) op de heuvel van de Tepeyac. Hij was een christen geworden Azteek, op weg naar de kerk van Santiago in Mexico stad om daar de Eucharistie bij te wonen. Maria geeft hem de opdracht naar de bisschop te gaan, de franciscaan Mgr. Juan de Zumarraga (+ 1548) en hem te vragen op deze plaats een kerk voor haar te bouwen. In zijn bescheidenheid vraagt Juan Diego iemand anders te sturen die meer gezag heeft dan hij. Maria wil echter dat hij gaat. De bisschop vraagt een teken. Inmiddels is de oom waar Juan Diego bij woont, stervende en vraagt hem een priester te halen. Om niet door een verschijning opgehouden te worden gaat Juan langs de andere kant van de Tepeyac maar ook daar verschijnt Maria aan hem voor de vierde en laatste keer. Ze bemoedigt en troost hem en zegt dat zijn oom zal genezen. Ze vraagt hem naar de top van de heuvel te gaan en rozen te plukken. Juan Diego is wat sceptisch om midden december daar rozen te vinden, maar tot zijn verbazing vindt hij er rozen in bloei, plukt er van en bergt ze in zijn mantel. Hij gaat terug naar Maria die de rozen in zijn mantel schikt. Daarmee trekt hij naar de bisschop. Wanneer hij zijn mantel opent vallen niet alleen prachtige Castiliaanse rozen op de grond maar is de levensgrote afbeelding van Maria op zijn mantel zichtbaar. De bisschop valt in aanbidding neer. Hij heeft immers eens gevraagd of hij Castiliaanse rozen mocht krijgen als teken dat zijn apostolaat vruchtbaar is. Hij laat onmiddellijk de bouw van een kapel beginnen. De originele tilma of cactusmantel van Juan Diego met de afbeelding van Maria, hangt nu boven het altaar in de nieuwe basiliek in Mexico stad, waarin plaats is voor duizend gelovigen.
Deze wonderlijke verschijning, samen met genezingen, werd meteen zo populair dat er tussen 1531 en 1539 niet minder dan 8 miljoen Indianen zich lieten dopen en uitgroeide tot de grootste bedevaartplaats. Zelfs vrijheidsstrijders namen de beeltenis van O.L.Vrouw van Guadeloupe op in hun banier. Volgens officiële regering cijfers kwamen er dit jaar tussen 8 en 12 december 11 miljoen pelgrims. Op 14 november 1921, onder het bewind van een erg anti katholieke regering werd tijdens de hoogmis op enkele meters van de mantel met de afbeelding een zware bom, onder bloemen verborgen, tot ontploffing gebracht. Alle gebrandschilderde glasramen vlogen aan stukken en een ijzeren kruis werd helemaal gebogen. Toch werd niemand gewond en in het dunne beschermglas voor de afbeelding van O.L.Vrouw was geen scheurtje te zien.
Verder zijn nog verschillende verschijnselen op natuurlijke wijze onverklaarbaar. Een eenvoudige mantel van cactusbladeren is na een aantal jaren al vergaan. In de 18e eeuw werd een kopie gemaakt van deze afbeelding en was na acht jaren vergaan. Deze mantel is samen met de afbeelding na bijna vijf eeuwen nog steeds intact. Verder zijn op de mantel van O.L.Vrouw van Guadeloupe sterrenconstellaties te zien. Nauwkeurig onderzoek heeft uitgewezen dat het de exacte weergave is van de sterrenbeelden die daar op 12 december 1531 aan de hemel te zien waren. Tenslotte zijn in de ogen van Maria de mensen die in de kamer samen met de bisschop aanwezig waren te zien. De weerspiegeling is zoals bij het oog van een levende persoon.
Aan verschillende tekenen zagen de Indianen in de afbeelding een Maria die zwanger is. Zij wordt vereerd als de vrouw die de kop van de slang verplettert, uit Genesis (3, 15) en de Apocalyps (hoofdstuk 12). De Azteken brachten kinderoffers aan een slangenafgod. Het hart van nieuwgeborenen werd aan de afgod geofferd. Deze verschijning zal een einde maken aan de gruwelijke kinderoffers.
De huidige wereldwijde praktijk van abortus is op vele wijze nog gruwelijker en veel uitgebreider dan bij de Azteken ooit plaats vond. Bovendien tracht men er in onze tijd op fanatieke wijze een redelijke verantwoording voor te geven en een wettelijkheid, tegen alle evidentie in.
Nieuwe mooie video van Michael Dekee over de verschijning van O.L.Vrouw van Guadeloupe in Mexico:
*De verdediging van de ongeboren kinderen verdient nu een prioriteit te zijn voor alle christenen en allen die de menselijke waardigheid erkennen. Ziehier hoe een bisschop tot deze overtuiging kwam. In de jaren ’80 predikte ik tijdens een priesterretraite in Den Haag (Nl). Tijdens die dagen kwam een vrouw naar me toe en zei dat ze Mgr. Austin Vaughan, hulpbisschop van New York op het vliegveld ging ophalen. “Als je wil,” zei ze, “vraag ik hem om naar hier te komen“. Meteen stelde ik voor dat hij de laatste dag van de retraite een onderricht zou geven en voorgaan in de Eucharistie. En zo gebeurde het. Hij gaf zijn levensgetuigenis. Van nature was hij niet geneigd om veel sympathie op te brengen voor mensen die manifesteren. Hij was als voormalige professor van theologie eerder een academicus. Het was echter, zo zei hij, de oprechte, enthousiaste getuigenis van vrouwen, die hem over de brug getrokken hebben. Hij heeft meegedaan met het bidden van het rozenhoedje voor abortuscentra. Hij werd ook mee opgepakt door de politie en voorgeleid. De rechter gaf hem een strenge berisping en wees hem op zijn plicht, als kerkelijke gezagsdrager, om een goed voorbeeld te geven.
Mgr. Vaughan antwoordde dat hij van zijn voorganger een bisschopsring gekregen heeft, die deze zelf ontvangen had tijdens het Tweede Vaticaans Concilie en waarop drie personen staan afgebeeld: Jezus, Petrus en Paulus. Alle drie zijn veroordeeld tot de dood door het wettig gezag omdat zij van de waarheid getuigden! Verder voegde hij er aan toe dat hij en wij als priesters eigenlijk nog het best het risico kunnen lopen om in een gevangenis terecht te komen. Immers, we hebben geen verantwoordelijkheid voor vrouw en kinderen. Hij zelf, als hulpbisschop, zo vervolgde hij, draagt niet de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het bisdom. Grappig voegde hij eraan toe: “Trouwens, onze wedde loopt gewoon door en het werk op ons bureau ook.” Eerbied voor de menselijke waardigheid vanaf de conceptie is de basis voor een menswaardige beschaving.
P. Daniel, Mar Yakub, Qâra, Syrië, 16.12.22
Flitsen
Zaterdag vierden we een requiem-Eucharistie voor Mgr. Ibrahim Nehme, onze voormalige bisschop, een wijs, beminnelijk man en vader die gisteren op 93 jarige leeftijd gestorven is. Hij heeft de stichting van onze gemeenschap ten volle gesteund. Toen moeder Agnes-Mariam in het begin van de jaren ’90 hem vroeg wat hij met de ruïnen van dit klooster wilde doen, begon hij te wenen en zei: nog niemand heeft me tot heden gevraagd wat we kunnen doen met deze ruïnen die eens een van de beroemde kloosters van het Midden Oosten was. Moeder Agnes-Mariam zei hem dat ze de ruïnen wilde opbouwen. Hij zelf lanceerde o.m. een project voor zijn priesterstudenten om tijdens het groot verlof een maand te komen helpen bij de restauratiewerken, waarbij ze konden overnachten bij abouna Georges (toen nog diaken), de pastoor van Qâra.
… Nochtans steekt de film niet zo zeer de draak met Jezus, maar wel met de manier waarop leiders gedachteloos gevolgd worden door een hersenloze massa die niet liever wil dan dat een ander voor hen nadenkt…
Life of Brian: Op de avond dat Jezus Christus geboren wordt, wordt in het stalletje ernaast ook Brian geboren. Op volwassen leeftijd sluit Brian zich aan bij het Volksfront van Judea: een organisatie die zich tegen de Romeinen verzet. Door een speling van het lot wordt Brian echter aangezien voor de messias, en wordt alles wat hij zegt en doet heilig verklaard. Dit tot grote ergernis van Brian, die helemaal geen behoefte heeft om een volk te leiden. Ook de Romeinen zijn niet zo blij met de komst van deze messias.
Wij kozen dit fragment dat als het ware de krankzinnige wereld van vandaag binnen een tijdspanne van enkele minuten voorstelt. Of de film vandaag nog zou kunnen gedraaid en getoond worden is eerder twijfelachtig. De volledige film kan u hier (her)bekijken. Ondertiteling en vertaling via icoontjes onderaan.
Eigenlijk wel bijzonder om te zien hoe zo’n smartlap nu een hele andere betekenis heeft gekregen, alleen al door de titel. In de zestiger jaren was de tekst van Johnny Hoes waarschijnlijk een oprecht anti-racistisch kerstlied.
De liedjes van de Zangeres zonder Naam, Mary Servaes, gingen vaak over mensen in de zelfkant van de maatschappij, die zich moeizaam door het leven slepen – genre “Ach vaderlief, toe drink niet meer”. Dat is dan waarschijnlijk ook een beetje de boodschap in het lied‘Hij was maar een neger’, waarbij u ons liefst geen verkeerd-geïnterpreteerde woorden in de mond mag leggen.
De “Zangeres zonder Naam” bracht de plaat uit onder haar eigen naam “Mary”: de tekst vindt u onder dit bruggetje.
Het Nationaal Archief der VSA gaf donderdag duizenden documenten vrij m.b.t. de moord op president John F. Kennedy nadat Joe Biden dit toestond; honderden “gevoelige” documenten worden echter nog altijd geheim gehouden.
Reuters meldt dat de vrijgave van 13.173 documenten geen aanleiding zullen geven tot een andere conclusie dan dat Lee Harvey Oswald het helemaal alleen, in z’n uppie, gedaan en beraamd had.
Wat staat er in de geheime documenten? Tucker Carlson sprak met iemand die de inhoud van de geheime documenten kent…: de CIA zou erbij betrokken geweest zijn…!!
Miranda Devine, New York Post, vindt het ook eigenaardig dat na 60 jaar nog steeds bepaalde documenten het daglicht niet mogen zien, terwijl het Congress 30 jaar geleden reeds opdracht gaf alle documenten, zonder enige restrictie, publiek te maken.
IBM was in de zeventiger jaren dé grote computerfirma. Wie zich nog ponskaarten, magnetische tapes en méterslange accordeon-afdrukbladen herinnert, is geen piepkuiken meer. De computer nam de oppervlakte van een kamer in beslag, ponsmachines de grootte van een kleine eettafel. De verwerking van de gegevens op de ponskaarten gebeurde door nog een andere machine. Toen werd er ook begonnen papieren documenten te filmen, zodat de archiefruimte kleiner kon worden. Vervolgens kwamen er tekstverwerkingsmachines en de telex. Alles was groot en indrukwekkend. We konden toen alleen maar dromen van laptops en gsm-toestellen.
Da’s de vooruitgang, nietwaar! Hoewel… wie kan er nu nog aan de kassa grofweg uitrekenen hoeveel men moet betalen? Wie kan er nog foutloos Nederlands schrijven? Of enige andere taal? Wie beschikt nog over parate kennis over thema’s zoals bv. geschiedenis, aardrijkskunde, biologie, wetenschap?
Het Syrische volk lijdt nu meer dan tijdens de dramatische jaren van de oorlog. De redenen hiervan zijn: de Amerikaanse sancties, het stelen van 90% van de olie, het stelen en vernietigen van de graanvoorraden, de blijvende steun aan terroristen, de bezetting door VS, Israël, Turkije met hun voortdurende aanslagen. De officiële media schrijven hierover geen woord. Ook onze Midden Oosten specialisten van de VRT zwijgen in alle talen, ook in het Vlaams. Alleen Golfbrekers en Willy Van Damme blijven ons hierover trouw berichten.
De gewone media, gesteund door regeringen, geven ons dikwijls vooral leugens en bedrog opdat de bevolking de onrechtvaardige en vernietigende oorlogen in dienst van een wereldelite zou steunen. Deze elite zoekt immers voortdurend naar voorwendsels om oorlog te voeren om daardoor des te rijker en machtiger te worden. Hierdoor is verslaggeving over bepaalde landen in de heersende pers niets anders dan pure oorlogspropaganda. Journalisten en politici schrijven en zeggen, uit onwetendheid, onnozelheid of lafheid, gewoon wat de elite hen opdraagt. En vele goedgelovige mensen aanvaarden de voorgestelde voorwendsels en steunen, zonder het zelf te willen of te weten, het uitmoorden van onschuldige volken en vernietigen van prachtige landen. Het is gemakkelijker mensen te bedriegen dan hen te overtuigen dat ze bedrogen worden.
Ik ben vóór de oorlog, nl in 2010 in Syrië gekomen, met behoorlijk wat vooroordelen. Vanaf het begin beleefde ik een ware cultuurschok. De gastvrijheid, de harmonieuze en gemoedelijke samenleving, waren voor mij overweldigend. Gaandeweg ontdekte ik dat de staatsziekenhuizen gratis waren (ook voor mij als behorend bij een religieuze gemeenschap in Syrië; mijn naam werd niet eens gevraagd!), alleen de medicamenten moest men betalen en die werden in Syrië zelf gemaakt. Universiteitsopleiding was gratis voor hen die voldoende punten behaalden, Syrië bracht 20 % meer voedsel voort dan het zelf nodig had, het had energiebronnen van olie en gas in overvloed, het dagelijkse leven was zeer goedkoop, armen, bedelaars of Syrische vluchtelingen waren er niet, terwijl Syrië zelf honderdduizenden Irakese vluchtelingen opving. Het land scheen ook geen schulden te hebben. Stelen en baldadigheden waren nagenoeg onbekend. Op de luchthaven kon je gewoon computer, camera… in de zetel achterlaten om even naar het toilet te gaan. Je vond daarna alles terug, precies zoals je het er had achtergelaten. Discriminatie tussen de verschillende etnische groepen en geloofsgemeenschappen was er niet. De president, een alawiet, werd door de overgrote meerderheid van de bevolking (75 % soenniet!) ruimschoots gesteund. Hij werd, ook in het buitenland, beschouwd als een voorbeeld van iemand die, hoewel hij het hoogste gezag bekleedt, trouw blijft aan een eenvoudige levensstijl en dicht bij het volk staat. Over persoonlijke politieke vrijheden werd blijkbaar anders gedacht en men vertelde mij wel vanaf het begin me niet publiek over politiek uit te laten. Eerlijk gezegd, wie maakt zich daarover druk wanneer men in zulke harmonie en welvaart kan leven? De Syrische maatschappij was zeker niet volmaakt, maar dat er een dictatuur heerste, was een pure drogreden, uitgevonden door de CIA om oorlog te kunnen voeren.
Alles veranderde grondig vanaf begin 2011. Op een vrijdagavond was ik toevallig op weg naar de pastorie van abouna Georges en kwam terecht in een groep jongeren die wild schreeuwden en met spandoeken zwaaiden. Ik haastte me naar de pastorie. De pastoor zei me dat er sinds kort gure elementen van buitenaf naar het dorp kwamen om herrie te schoppen, de jeugd uit te nodigen om mee te doen en hen daarvoor ook geld aanboden. Op andere plaatsen werd op dezelfde wijze revolte georganiseerd.
Voor wie zich afvraagt wie die onbekende prins is, de prins die naar verluidt heel de Bundesrepublik in rep en roer zette om de troon van het Reich in ere te herstellen: U ziet hem hier op het Worldwebforum met een toespraak over de achtergronden van de politiek en Duitsland. Wees niet al te kritisch over de uitspraak van zijn Engels. Het is niet ongewoon in Duitsland… ze krijgen immers alles gesynchroniseerd voorgeschoteld.
Hij doet een sprong in het verleden: zijn sibbe gaat meer dan 11 eeuwen terug in de tijd. Grootvader vermoord. Zijn vaders bezittingen werden allemaal in beslag genomen en onteigend. Sovjetbezetting, communisme, DDR. Meer dan 180 processen werden gevoerd. Hij stelt dat alle grote advocatenkanselarijen schatplichtig zijn aan de overheid die hen grote zaken toespeelt. En dat ze daarom slachtoffers van de regel- en bezitsdrang van de overheid niet kunnen verdedigen tegen de staat. Hij stelt dat de scheiding der machten de facto niet bestaat. Rechters en procureurs zijn volgens hem aan handen en voeten gebonden aan de overheid.
We zijn nooit te beroerd om e.e.a. te vertalen naar het Nederlands maar dit overstijgt ons geduld. Als Engels op z’n Duits uitgesproken wordt, als de ondertiteling dan bovendien door door een taalcomputer geschreven wordt, dan wordt het één groot Babels kluwen.
Mocht u zin hebben, dan kan u via de icoontjes onderaan de ondertiteling, vertaling (!) en geschreven tekst oproepen. Hou dan in uw achterhoofd dat dit dikwijls vanuit een fonetische taalbenadering gehanteerd wordt. U kan het ook gewoon laten… U mist eigenlijk niet veel…
Niet alleen de wereld, maar ook de kerk geraakt steeds meer in een diepe crisis. Een blik in het verleden kan ons licht en kracht geven. In de vierde eeuw bracht het arianisme een grote verdeeldheid, vooral in het oosten. De meeste Germaanse stammen die daarna het Romeinse Rijk binnenvielen, waren eveneens ariaans. Zo bleef in Spanje het arinanisme, wegens de Visigoten leven tot het einde van de 6e eeuw en in Italië zelfs tot het einde van de 7e eeuw, wegens de Lombarden.
Arius (+ 336), een priester uit Alexandrië, verkondigde rond 315 dat Jezus en de Vader eigenlijk niet gelijk zijn. Jezus zou ondergeschikt zijn aan de Vader en in feite door Hem geschapen zijn en de heilige Geest zou ondergeschikt zijn aan Jezus. Hieruit groeiden verschillende ketterse opvattingen over Jezus en over de Drie-eenheid. Tien jaar later zal het oecumenisch concilie van Nicea (325) deze ketterijen veroordelen. Aan het keizerlijk hof van Constantinopel bleven deze ketterijen echter sterk leven. Hierdoor was in sommige streken zelfs de meerderheid van de bisschoppen ariaans-ketters. Zo werden Athanasius (+373) en andere verdedigers van het concilie van Nicea herhaaldelijk verbannen. Het arianisme zal definitief overwonnen worden op het eerste concilie van Constantinopel (in 381).
Tijdens de eerste eeuwen hebben de oecumenische concilies het mysterie van God, de menswording van Jezus Christus, de godheid van de heilige Geest, de verlossing en de plaats van Maria steeds duidelijker trachten te begrijpen en te beleven, doorheen verschillende tegenstrijdige stromingen. Dat Jezus een mens was zagen zijn tijdgenoten wel, maar was Hij ook God? Toen men achteraf op zijn wonderen terugkeek, betwijfelden sommigen of Hij wel mens was. De zondagse geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel is uiteindelijk een meesterlijke samenvatting. En na zovele eeuwen beschikken we nu over een grondige verantwoording van het christelijk geloof en leven, bijvoorbeeld in de monumentale Catechismus van de katholieke Kerk.
Er zijn in onze tijd geheel andere problemen. Doorheen de eeuwen zijn wetenschap en techniek zo gegroeid dat velen de indruk krijgen dat geloof en dogma’s helemaal voorbij zijn. De moderne mens tracht met de wetten van de mechanica de tastbare en zichtbare werkelijkheid in kaart te brengen. De toepassingen hiervan hebben het moderne leven op duizelingwekkende wijze van aanschijn doen veranderen. Denk aan de vele apparaten die het dagelijkse leven gemakkelijker maken en aan onze communicatiemogelijkheden met tv en internet, maar ook aan de angstwekkende mogelijkheden van vernietigingswapens. Vele[H1] n zijn verblind door een positivistische wetenschap die mens en wereld opvat als een mechanisme, een soort horloge waarvan de werking nauwkeurig in wetten kan achterhaald worden.