Wat er ogenschijnlijk uitziet als een idiote strijd tussen twee egomanen rond de vrijlating van een Amerikaanse predikant uit zijn Turkse huisarrest is eigenlijk niets anders dan het voorlopig laatste hoofdstuk van een toenemend conflict tussen enerzijds de VSA en de NAVO en anderzijds een Turkije, dat absoluut niet wil toegeven aan de westerse druk.

Vanaf het begin was Turkije de drijvende kracht achter de strijd om “regime change” in Syrië. Turkije bood Assads tegenstanders onderdak en hielp hen van daaruit bij de organisatie van het verzet. Het land hielp het zgn. FSA, het allegaartje gematigde rebellen, de Free Syrian Army,en  trad actief op de voorgrond met luchtaanvallen. Turkije zag er geen graten in Syrische vliegtuigen neer te halen en riskeerde bij het afschieten van een Russisch gevechtsvliegtuig zelfs een zware aanvaring met Rusland.

Na aanvankelijke successen bleek snel dat de “rebellen” de oorlog zonder ervaren grondtroepen niet konden winnen. Daartoe ontbrak de steun der bevolking, ook al trachtte westerse propaganda hiervan een ander beeld te creëren. De val van Assad was weliswaar wenselijk voor het Westen, zoals voor Turkije, maar de VSA en de NAVO waren niet bereid een groot offensief met uitgebreide grondtroepen in te zetten. Wat de spanningen tussen de NAVO en Turkije liet toenemen.

Toen de Syrische regering het gebruik van gifgas verweten werd, dreigde Obama met een militair ingrijpen der VSA. Rusland trad als bemiddelaar op, ontmijnde de precaire situatie en Assad liet toe dat alle Syrische chemievoorraden verwijderd en vernield werden onder internationaal toezicht. Ergo: geen Amerikaanse grondtroepen. En bijgevolg verdween de hoop der “rebellen” en van Turkije op een sterke Amerikaanse militaire ondersteuning.

Ontgoocheld bundelden meerdere milities en djihadistische groepen hun krachten tot de zgn. Islamitische Staat. Deze richtte zijn pijlen op Irak. Het Irakees leger was ondanks hun groter aantal en wapentechnisch betere uitrusting niet bereid te strijden. Mosoel viel als een warm broodje in de handen van I.S. Bij de Iraakse stammen was de ontgoocheling en woede over het gebrek aan inzet en de corruptie der regering zo groot, dat ook de bevolking weinig weerstand bood tegen I.S. Slechts uiterst moeizaam en met Iraanse hulp kon I.S. niet ver van Bagdad afgeblokt worden. De situatie was intussen zo ernstig geworden dat dringend meer strijdtroepen gemobiliseerd moesten worden.

In deze explosieve toestand waren de VSA nog minder bereid eigen soldaten naar het strijdtoneel te sturen. Noch meer Iraanse ondersteuning zou tot een sterkere verschuiving van de machtsverhoudingen ten gunste van de Mullahs leiden. En toen kwamen de Koerden op het podium om I.S. de wacht aan te zeggen. Plotseling werden ze van het terroristenetiket bevrijd en zelfs van wapens voorzien; het Westen had hun hulp dringend nodig.

Dit was echter niet naar de zin van Turkije. Al de gedane moeite en risico’s in hun strijd tegen Assad om uiteindelijk de Koerdische belangen te dienen? Om een tegengewicht te creëren ondersteunde Turkije min of meer open en bloot I.S. en manoevreerde hiermee zichzelf in conflict met de Amerikaanse belangen. De wrijving tussen de NAVO-partners nam toe.

En dan schoot Turkije een Russisch vliegtuig neer en de Turks-Russische spanningen namen toe. Rusland nam maatregelen om de Turkse economie zo hard mogelijk te beschadigen. Daar anderzijds de voordelen van de NAVO en de EU achterwege bleven – en zelfs hun kritiek op Turkije toenam – draaiden de Turken stilaan van de oorspronkelijk duidelijke tegenstander van Assad en de Russen naar een eerder neutrale houding tegenover hen beiden.

Rusland nam de draad der economische contacten weer op. Daardoor werd de westerse steun aan de “gematigde rebellen” bemoeilijkt. Met de Russische intrede in de oorlog aan de zijde van Assad was de westerse hegemonie in het Syrische luchtruim gebroken. De “rebellen” verloren steeds meer terrein, stad na stad werd door de Syrische regering bevrijd. De VSA streden verder tegen I.S. en voor de herovering van Mosoel. Turkije streed niet meer tegen Assad maar tegen de Amerikaanse vrienden, de Koerden.

De operettenputsch in juli 2016 door Turkse militairen wordt door Erdogan het westen ten laste gelegd. Tenslotte zou het ook naar de zin van het westen geweest zijn, mocht deze machtswissel in Ankara, ook geleid hebben tot een wijziging van de politieke Turkse koers t.o.v. Assad, de Russen en de Koerden. Het is niet uitgesloten dat het Turkse leger in de NAVO de westerse zienswijze geadopteerd zouden hebben en bijgevolg de Russen als een grotere bedreiging voor de Turkse belangen inschatten dan de Koerden en de NAVO.

Vanaf toen zat er een haar in de boter tussen Turkije en de VSA – ook al waren de VSA steeds weer bereid Turkije ter wille te zijn i.v.m. de Koerdenproblematiek. De Amerikaanse poging voor een Arabische oplossing o.l.v. Saoedi-Arabië kwam niet van de grond.
De Syrische-Iraanse-Russische alliantie heroverde het zuiden. De VSA lieten betijen. Israël bemoeide zich niet… behalve dan bij de nachtelijke reddingsactie der Witte Helmen. Op dat ogenblik moeten de VSA zich gerealiseerd hebben dat hun plan mislukt was.

Bovendien begonnen de Koerden te onderhandelen met de Syrische regering. Misschien is de vraag niet of, maar wanneer de door de Koerden bezette gebieden weer deel uitmaken van de republiek Syrië, al dan niet met een vorm van zelfbestuur. Zullen de VSA dàn grondtroepen sturen of hun staart intrekken?… en elders “de democratie, de westerse waarden” gaan verdedigen?
De VSA zijn slechte verliezers. De enigste vorm om hun wil, hun belangen op te dringen, hun zienswijze door te zetten, schijnt slechts uit militaire dreigementen en economische sancties te bestaan. In één woord: chantage. Moet Turkije hiermee als vermoedelijke verrader, maar misschien ook als redder in nood, tot rede gebracht worden? Wie anders zou het lot der VSA in Syrië nog kunnen keren? Erdogan ziet terecht niet in dat hij de prijs voor de Amerikaanse belangen moet betalen. Een onbelangrijke predikant als excuus, resp. losprijs, om Amerikaanse eisen kracht bij te zetten, resp. te verwezenlijken.
Zonder deze politieke gebeurtenissen zijn de economische ontwikkelingen der laatste weken niet te begrijpen. Verklaringen van economische goeroes hebben geen betekenis en spreken zichzelf gedeeltelijk tegen, omdat ze geen rekening houden met de voorafgaande politieke geschiedenis. Ze proberen vanuit hun perspectief de toestand te verklaren en gebruiken schijnargumenten zoals de tekortschietende onafhankelijkheid der Turkse nationale bank. Je kan je afvragen hoe groot de onafhankelijkheid is van de Japanse nationale bank… terwijl deze voortdurend door de regering gedwongen wordt staatsleningen op te kopen. Intussen loopt dit op tot 70% omdat privé investeerders de Japanse leningen niet meer kopen. En, dichter bij huis, hoe hoog is de onafhankelijkheid van de ECB die elke maand voor miljarden euro leningen moet kopen om de economische stabiliteit van de euro niet in gevaar te brengen? Zulke maatregelen neemt Erdogan zelfs niet. Hij weigert slechts de rente te verhogen om de conjunctuur en de economie niet in gevaar te brengen. Hij is beslist niet de eerste die zo handelt om de eigen economie te beschermen.

Dergelijke maatregelen ter bescherming van de eigen nationale belangen stoten bij de VSA op een overgevoeligheid en hardvochtigheid, die de internationale economie dooreen schudden. Meer en meer ondernemingen worden voor Amerikaanse rechtbanken gedaagd omdat hun handelsactiviteiten indruisen tegen opgelegde sancties. De lijsten met personae non gratae worden elke dag langer. Rekeningen worden geblokkeerd, vooral in de VSA, en deposito’s van staten, ondernemingen en personen worden bevroren.

Als Turkse, Russische, Iraanse ministers door deze moderne vorm van inquisitie bedreigd zijn, wie kan zich dan nog veilig voelen? Wie durft nog geld in ondernemingen van landen investeren, die van de ene dag op de andere in de Amerikaanse ban kunnen gesloten worden omdat ze niet naar de pijpen van Uncle Sam willen dansen? Het gaat echt niet meer om de zgn. schurkenstaten, maar ook jarenlange bevriende naties, zoals Duitsland als die een pijplijn bouwt voor het transport van Russisch gas… in plaats van zich te schikken naar de Amerikaanse bevelen, nl. Amerikaanse vloeibaar gas te kopen.

Wereldwijd wordt iedereen zenuwachtiger door de toenemende sancties en douane-barrières, die slechts dienen om de Amerikaanse concurrentiekracht te behouden. En daarop gedijt een muntval van een grootte zoals in Turkije. Dat is niet het resultaat van een wijzigende economische toestand, dit is het gevolg van politieke voorafgaande gebeurtenissen en onderhuidse signalen. Investeerders trekken zich terug als ze de omstandigheden te precair vinden. Er vloeien geen dollars meer in de Turkse economie. Men heeft geen glazen bol en kan niet inschatten of de toestand nog verder uit de hand loopt en welke de gevolgen zullen zijn van eventuele bijkomende sancties op de winst of de veiligheid van hun beleggingen.
Vrijdag, 10 august, viel de koers van de Turkse Lira met 25% tegenover de US dollar. Had zich de Turkse economie binnen enkele minuten zo verslechterd in vergelijking met de Amerikaanse? Neen, Trump had een drastische verhoging op de importtaksen van Turks staal en aluminium aangekondigd. Een politieke aankondiging met economische gevolgen was de oorzaak van de muntontwaarding, niet de Turkse economie.

Toen alles nog koek en ei was tussen de VSA, de EU en Turkije kon Turkije de dollar-investeerders met goede opbrengsten lokken. Zij werden bedachtzamer toen de spanningen in het Syriëconflict toenamen. Bijgevolg een tekort aan dollars in Turkije. Turkse ondernemingen en banken, die aangewezen zijn op de dollar, waren bereid meer Lira voor de Amerikaanse munt te betalen. Met als resultaat: de Lira viel tegenover de dollar, langzaam, maar voortdurend. De toenemende dollarstijging versterkte bovendien de terughouding der investeerders.
Een eerste sprong van de dollar van 3 op 4 Lira kwam na de operettenputsch van 2016. Naar mate de spanningen stegen, trokken investeerders zich meer en meer terug. De vraag naar dollars bleef onveranderd in Turkije, met bijgevolg een hoge wisselkoers. Want banken en ondernemingen, meer zelfs dan de Turkse staatskas, hadden schulden lopen in dollars. Ze moesten dus dollars verwerven om hun verplichtingen bij buitenlandse banken na te komen.
De politieke escalatie der laatste weken rond de Amerikaanse predikant wijzigde de houding der investeerders. Van terughoudendheid schakelden ze over op een paniekerige weigering zich nog in Turkije te engageren. De angst voor een neerwaartse spiraal zorgde voor een “redde wie zich kan”, waarmee de Lira naar beneden gezogen werd. Met de echte economische verhoudingen heeft dit niets meer te maken.

Opiniestuk van Rüdiger Rauls, vertaald uit het Duits door onze redactie.

Ondertiteling en vertaling via icoontjes onderaan.