De institutionele atoombom

Op het moment zelf, in 1991, klonk het verschrikkelijk. Moureaux had gedreigd met een “institutionele atoombom”! Alsof heel het land weggeveegd ging worden! Vijfentwintig jaar later zien we dat meer in proportie. Het was maar een gewoon crisisje, waarbij een van de vele regeringen-Martens ten val kwam. Dat was de CVP-PSC-PS-SP-VU-regering Martens VIII. Het was ook de zoveelste illustratie van het gezegde “Waar een Waal is, is een weg.”

De crisis begon met het voorstel een exportlicentie toe te kennen voor een bestelling van 2,3 miljard aan wapens voor Saoedi-Arabië, Oman en de Verenigde Arabische Emiraten. De Golfoorlog was net ten einde. De Iraakse troepen waren verpletterd en uit Koeweit verdreven. De drie landen in kwestie leken  toen nog loyale bondgenoten van het westen te zijn.

Fundamentalisme, islam, de rechten van vrouwen of christenen, eventuele steun aan terreurgroepen zoals de PLO of het nog embryonale Al Qaeda… het waren allemaal nog geen thema’s. Er werden nauwelijks argumenten gebruikt die ook maar zijdelings iets te maken hadden met de militaire of geopolitieke factoren.

Het draaide, helemaal op zijn Belgisch, alleen om de vraag wie er bevoegd was voor de eindbeslissing over die wapenverkoop, en natuurlijk over de werkgelegenheid en de winsten die daarmee samenhingen voor de Waalse bedrijven FN, Mecar en Cockerill Mechanical Industries CMI. De CVP en de Volksunie maakten enkele kanttekeningen, maar legden zich op 24 mei toch neer bij het besluit van het kernkabinet: er werden strengere criteria voor wapenleveringen goedgekeurd, en de wapens zouden geleverd mogen worden, als er tenminste aan de nieuwe criteria was voldaan. Een typisch “Belgische” dubbelzinnigheid, die iedereen kon interpreteren zoals hij wilde. De regering zou dat voorlopig stilhouden. Zoals meestal duurde dat “stilhouden” slechts één dag: op 25 mei stond het al in De Financieel-Economische Tijd, op 2 juli schreef Manu Ruys er een column over in De Standaard en op 7 juni, na massale protesten van de vredesbewegingen, sprong ook SP-voorzitter Vandenbroucke op het karretje, op 8 juni gevolgd door het ACV.

Criteria

De Belgische criteria voor het verlenen van zulke exportlicenties waren – en zijn nog steeds – enigszins surrealistisch. Een verbod op wapenleveringen aan landen in crisisgebieden klinkt mooi, maar het is absurd. Een land dat niet in een crisisgebied ligt, heeft waarschijnlijk geen wapens nodig. Als een zwak land A, wanhopig op zoek gaat naar wapens omdat het bedreigd wordt door een machtig buurland B, dan mogen er volgens de geniale Belgische criteria géén wapens geleverd worden aan A. Ook niet aan B natuurlijk, maar die heeft er geen nodig…

Tijdens de Golfoorlog had België geweigerd artilleriegranaten te leveren aan een trouwe NAVO-partners als de Britten, die toen meevochten tegen Saddam Hoessein. Terwijl Belgische militairen nochtans zelf aan die oorlog deelnamen, zij het dan minimaal. In oktober 1990 weigerde de PS een versnelde levering van wapens aan de Rwandese regering om de invallen van Tutsi’s uit Oeganda af te slaan, maar er werden wèl para’s gestuurd om dezelfde regering te ondersteunen.

Absurdistan ten voeten uit. Zelfs de aangepaste criteria die op 24 mei waren goedgekeurd om de crisis te ontmijnen, droegen daar nog steeds de sporen van. De bestaande criteria werden aangevuld met nieuwe bepalingen: het verbod op wapenverleveringen werd uitgebreid tot landen die in een burgeroorlog verwikkeld waren, die aan zware interne spanningen blootstonden – ongetwijfeld met Rwanda in het achterhoofd – en die meewerkten aan terreurdaden of drughandel.

Alleen die laatste bepaling was een inhoudelijke verbetering. De andere criteria bleven even bizar als tevoren. Verstandige en bruikbare criteria zouden inhoudelijke normen moeten hanteren. Lever bijvoorbeeld alleen wapens aan betrouwbare bondgenoten. Aan de slachtoffers van een buitenlandse agressie, maar niet aan de agressor. Of alleen aan landen die aan onze kant staan in de “clash of civilizations”.

Ondemocratische Walen

Het dubbelzinnige compromis waarmee Martens zijn achtste regering had willen redden, stortte al na het zomerreces ineen. Vice-premier Philippe Moureaux koppelde de wapenleveringen aan contracten voor de RTT, die er helemaal niets mee te maken hadden. Dat leidde tot een onbeheersbare escalatie. Vandenbroucke en Gabriëls hielden het been stijf. De Waalse gewestregering noemde het onaanvaardbaar “dat één gemeenschap van dit land het faillissement van Waalse bedrijven veroorzaakt.” Tja, die ene gemeenschap was wel de meerderheid in België, maar zo’n democratische gedachte was aan de PS niet besteed. Er werden allerlei constructies bedacht: de wapens door de regering laten opkopen via een “nationaal fonds” bijvoorbeeld, of door het Belgisch leger. Of een “tijdelijke federalisering van de wapenlicenties”, zoiets als de “tijdelijke huwelijken” waarmee de sjiieten zelfs one-night-stands als een religieus huwelijk camoufleren. Als Walen hun geld maar zouden krijgen… De VU hield voet bij stuk, maar de andere partijen – en zelfs het bedrijfsleven en de liberale oppositie! – begonnen te zwichten voor de Waalse chantage. Martens probeerde nog een compromis uit te werken waarmee de Volksunie haar gezicht zou kunnen redden. Het ging al lang niet meer om de kern van de zaak, alleen nog om het redden van Martens XIII, die zonder VU geen tweederdemeerderheid meer zou hebben. Men probeerde zelfs het kijk- en luistergeld als pasmunt te gebruiken. Maar het was tevergeefs. De Volksunie wilde voor één keer niet terugkrabbelen. Ze stapte uit de regering.

Triomferende hyena’s

Op 29 september kregen de Walen hun zin: de herschikte ministerraad, zonder de VU dus, bepaalde dat de toekenning van uitvoervergunningen aan de gewesten overgedragen werd. Met de gretigheid van hyena’s die zich op een gewond kalf storten, wilden de Walen hun wapencontracten zelfs al goedkeuren vóór de nodige koninklijke besluiten ondertekend waren. Moureaux, die waarschijnlijk nog niet van het compromis op de hoogte was, verklaarde intussen aan journalisten dat de Waalse Gewestraad het lot in eigen handen zou nemen. Jammer dat dat niet is gebeurd. Het had het einde van België kunnen inluiden. Politiek Wallonië triomfeerde, met een ongehoorde arrogantie, die veel kwaad bloed zette, zelfs bij lauwe Vlamingen. De PS had gewonnen, maar ze had ook een communautaire bewustwording veroorzaakt, die ze nooit meer helemaal kon terugdraaien. Professor Senelle noemde de situatie “ongrondwettelijk” en “een nederlaag voor Vlaanderen.” Erger nog, de Waalse Gewestraad had bloed geroken en eiste nu ook een regionalisering van de landbouw, omdat het huidige beleid te veel in het voordeel van Vlaanderen zou zijn. Op 1 oktober blufte Moureaux in De Morgen dat de Walen door de Vlamingen met de rug tegen de muur werden gedrukt, en dat hij een “institutionele atoombom” had moeten gebruiken. Maar toen was de buit eigenlijk al binnen. Zelfs Dehaene zegde openlijk dat er bij de PS “pyromanen aan het werk zijn geweest.” En het meest cynische van alles: al die toegevingen waren voor niets geweest. Zelfs zonder de VU viel de regering bekvechtend uiteen. Er kwamen nieuwe verkiezingen op 24 november. Dat werd de beruchte, glorieuze “Zwarte Zondag”. De grote doorbraak van het Vlaams Blok.

Marc Joris