Goede Vrienden

Nadat we de Eucharistie voorstelden als alomvattend mysterie, als “omvorming” en als “eenwording”, kijken we nu naar de Eucharistie als navolging.

Jezus vraagt dat wij Hem navolgen, nl. dat we doen en leven zoals Hij. Tijdens het Laatste Avondmaal zegt hij uitdrukkelijk: “doet dit tot mijn gedachtenis”. Vanaf dat ogenblik begonnen christenen over de gehele wereld de Eucharistie te vieren. Geen enkele wereldse macht of vervolging was in staat de viering van de Eucharistie wereldwijd te stoppen (zoals het nu bijna lukte!). En ze zal blijvend gevierd worden tot het einde der tijden. Toch is er nog een ander aspect. Jezus vraagt niet alleen Hem na te volgen door deze ritus te vieren, maar ook om de betekenis daarvan te beleven, nl. de gave van zijn leven, zijn nederige dienstbaarheid in vrijheid en liefde. We beschouwen nu de eucharistie vanuit dit gezichtspunt en noemen haar “het charisma van de voetwassing”.

Jezus navolgen betekent naast het liturgisch vieren ook het werkelijk leven zoals Hij. Deze twee aspecten worden als het ware voorgesteld enerzijds door de evangelisten Matheus, Marcus en Lucas en anderzijds door Johannes. Terwijl de Evangeliën Matheus, Marcus, Lucas, (die “synoptisch”, ‘in één blik’ kunnen gelezen worden) de instelling van de Eucharistie uitdrukkelijk weergeven, doet Johannes dit niet op die wijze. Hij heeft uitvoerig in hoofdstuk 6 aan het woord gelaten om uit te leggen dat het noodzakelijk is zijn Bloed te drinken en zijn Vlees te eten. Verder beschrijft Johannes met de nauwkeurigheid van een ooggetuige hoe Jezus die vrijdagmiddag sterft op het Kruis, juist op het ogenblik dat in de tempel de lammeren werden geslacht. Volgens joods gebruik mochten er van het paaslam geen beenderen worden gebroken (Exodus 12, 46). Welnu, van de twee medegekruisigden werden de beenderen  toen gebroken maar van Jezus niet. Een soldaat doorstak zijn zijde en er kwam water en bloed uit, wat door de kerkvaders zal toegepast worden op de sacramenten van het doopsel en de Eucharistie. Als ooggetuige voegt Johannes er uitdrukkelijk bij dat het gebeurd is om het voorschrift omtrent het paaslam te vervullen: “Van zijn gebeente zal niets worden verbrijzeld” (Johannes 19, 36; Exodus 12, 46). “Daarop boog Hij het hoofd en gaf de geest (Grieks: paradoken to pneuma = Hij gaf de geest door)”. Zo is Jezus hét Paaslam geworden, eens en voor altijd. Zijn sterven op het Kruis is de vervulling van het joodse paaslam, Hij is het altaar, Hij is de Hogepriester, Hij is de tempel, Hij is het nieuwe “heilige der heiligen”, terwijl het oude voorhangsel middendoor scheurde (cfr Mattheus 27, 51).

Wat wij hier nu willen overwegen is het feit dat Johannes, weer met de nauwkeurigheid van een ooggetuige, de voetwassing heeft beschreven. De andere evangelisten hebben de nadruk gelegd op “het breken van het brood”. Dit is voor hen het gebaar geworden waarin ze het levensoffer, de Eucharistie van Jezus herkenden. Hij brak niet de anderen, Hij brak zichzelf. Voor Johannes echter is de voetwassing het teken geworden van de Eucharistie, Jezus’ totale gave van zichzelf.

“Jezus, die wist dat zijn uur gekomen was om uit deze wereld over te gaan naar de Vader en die de zijnen in de wereld bemind had, gaf hun een bewijs van zijn liefde tot het uiterste toe (Grieks: eis telos = tot het einddoel, de voltooiing)” (Johannes 13, 1). Dan geeft Johannes nauwkeurig weer hoe het gebeurd is. Jezus legt zijn bovenkleed af en omgordt zich met een linnen doek. Hij giet water in een wasbekken, begint de voeten van zijn leerlingen te wassen en met het doek waarmee Hij omgord is af te drogen (cfr Johannes 13, 4-5). Het wassen van de voeten was een welgekomen verfrissing in Jezus’ tijd. Mensen liepen in open sandalen of blootvoets op de zandwegen waarop ook de schapen en de geiten liepen en hun uitwerpselen achter lieten. De beste verfrissing die men iemand kon aanbieden was de voetwassing. In het Romeinse Rijk was dit evenwel niet het werk van een vrije burger en zelfs niet voor een man. Voor een Romein was handwerk een oneer. En het wassen van de  voeten was een werk voor slavinnen. Dat Jezus de voeten van zijn leerlingen wast, werd als aanstootgevend beschouwd. Het meest kenmerkende is dat Jezus zich neerbuigt tot op de grond voor elk van zijn leerlingen. Dan zegt Hij: “… als Ik, de Heer en Leraar, uw voeten heb gewassen, dan behoort ook gij elkaar de voeten te wassen. Ik heb u een voorbeeld gegeven, opdat gij zoudt doen zoals Ik u gedaan heb” (Johannes 13, 13-15). Paulus zal dit in een mooie hymne uitzingen: “Hij die bestond in goddelijke majesteit … heeft… het bestaan van een slaaf aangenomen… Hij werd gehoorzaam tot de dood, tot de dood aan een kruis… Daarom heeft God Hem hoog verheven…” (Filippenzen 2, 6-11).

Jezus wil ons hiermee een voorbeeld nalaten opdat ook wij “elkaar de voeten wassen” (Johannes 13, 14). Zo zal deze voetwassing het teken zijn van de christelijke levensstijl: dienstbaarheid door zichzelf te geven in nederigheid en liefde. Dit wordt als levensstijl gevraagd aan alle christenen maar toch bijzonder aan hen die in gezag gesteld zijn. Oversten en gezagsdragers zijn er op de eerste plaats niet om de anderen een bolwassing te geven maar om hen te dienen! Dit kan uiteraard ook samen gaan.

Tot slot nog dit belangrijk onderscheid. Nederigheid wil niet zeggen klein zijn of zichzelf klein voelen, maar wel zich klein maken. Goede mensenkennis leert ons dat we de neiging hebben ons des te meer aan te stellen in de mate dat we het besef verliezen van onze eigen menselijke waardigheid. Wanneer anderen ons vernederen en we bewaren zelf het besef van onze waardigheid, geraken we niet zo gemakkelijk ons evenwicht kwijt. Verliezen we dit besef, dan hebben we  de neiging om met geweld en hoogmoed te reageren. We zouden dan beter tegen onszelf zeggen:  “Maak je niet zo groot, want zo klein ben je niet!” Welnu, Jezus voelde zich niet klein en was niet klein. Hij openbaarde zich geleidelijk als de Gelijke met God. Gedurende zijn openbaar leven is Jezus nog voorzichtig omdat er een groot gevaar was dat de joden Hem als een aardse koning en heerser zouden zien. Vlak voor zijn veroordeling zal Hij in alle openheid getuigen. Tegenover de hogepriester vindt Hij het niet de moeite om te antwoorden op de beschuldigingen, maar wanneer Hem gevraagd wordt of hij de Zoon van God is zal Hij hiervan met volle kracht getuigen (cfr. Mattheus 26, 64). En Hij wist dat dit zijn Kruisdood zou inluiden. Welnu, Jezus vraagt ons dat wij van Hem de nederigheid van hart leren (Mattheus 11, 29) . Dit betekent zichzelf daadwerkelijk klein maken om anderen te dienen. Wat heb ik in mijn lang priesterleven mooie Witte Donderdag vieringen met voetwassing mogen beleven! Toch denk ik dat de moeder, die ik ontmoette en die dag na dag haar verlamd kindje liefdevol verzorgde, een nog rijkere viering realiseerde. Dit is “het charisma van de voetwassing” beleven, Jezus navolgen en “Eucharistie” worden.

P. Daniel

Flitsen

Zaterdagavond houden we meestal recreatie met een overweging over de Apocalyps, de afscheidsrede van Jezus uit het Johannesevangelie, het Onze Vader… vanwege moeder Agnes-Mariam. Dit keer zaten we in de grote zaal van de nieuwbouw waar de humanitaire hulp wordt opgeslagen.