De Paasopstand van 1916

Juist een eeuw geleden brak in Ierland de Paasopstand uit, waarbij Patrick Henry Pearse, die eigenlijk Pádraig Anraí Mac Piarais heette, de Ierse republiek uitriep vóór het pas veroverde postgebouw van Dublin.

Pearse was een archetypische Ierse opstandeling: tegelijk dichter, leraar, advocaat en politiek activist. Een romanticus, een diepgelovige katholiek en een dappere strijder, die begreep dat een vrijheidsstrijd soms niet alleen met vlammende toespraken gevoerd moet worden, maar ook met wapens.

De twee belangrijkste groepen die in de Paasopstand vochten, waren de Irish Volunteers, die leden hadden uit bijna alle klassieke nationalistische partijen en geheime eedgenootschappen, en het Irish Citizen’s Army, een socialistische groep geleid door Connoly.

Roger Casement – een protestant! – was dan weer een onwaarschijnlijke figuur om een Ierse opstand te organiseren. Hij was jarenlang diplomaat in Britse dienst geweest en hij was een mensenrechtenactivist avant la lettre. Hij had de uitbuiting van Indianen in Peru aangeklaagd, en het terreurbewind van Leopold II in de Congo Vrijstaat. Maar anders dan vele van zijn moderne tegenhangers spuwde hij niet op zijn  eigen volk. Hij was een dappere nationalist, die niet geloofde dat de Home Rule ooit met parlementaire middelen bereikt zou worden.

Hij geloofde wel in de tactiek van Sinn Féin, dat hoopte het Britse juk te kunnen afschudden met geweldloze, maar buitenparlementaire methoden zoals stakingen en boycots. Maar in 1912 waren de bevoegdheden van het Hogerhuis ingekrompen, zodat het wetten nog wel kon vertragen, maar niet meer tegenhouden. Bovendien zat de Irish People’s Party  in het Britse Lagerhuis op de wip en kon ze verregaande hervormingen afdwingen.

Zelfs Pearse was toen nog voorzichtig optimistisch, maar hij waarschuwde ook dat de Ieren een bloedige oorlog – “a red war” – zouden ontketenen als ze weer bedrogen werden. We zullen nooit weten hoe oprecht de Britse toegevingen waren: in 1914 brak de Grote Oorlog uit en de voorziene wetgeving over ‘Home Rule’ verdween in de koelkast. De tijd leek rijp was voor een gewapende opstand met Duitse steun. Als voormalig diplomaat wist Casement hoe zo’n internationaal manoeuvre aangepakt moesten worden. Hij kreeg van de Duitsers een levering los van enkele tienduizenden geweren en tien mitrailleurs. Maar één van de twee schepen met wapens voor de Paasopstand werd door de Britten op zee onderschept. Het tweede bereikte de kust, maar door organisatiefouten moesten de geweren op klaarlichte dag ontscheept worden, wat natuurlijk mislukte. De Duitse duikboot die Casement drie dagen vóór Pasen naar Ierland bracht, werd niet ontdekt. Maar Casement kreeg een aanval van malaria. Hij moest zich verbergen in het oude McKenna’s Fort en werd daar gearresteerd.

Kortstondig succes

Toen de opstand op Paasmaandag ondanks alles toch werd ontketend, was de verrassing volledig. Niemand had zijn mond voorbij gepraat. Maar de rebellen hadden wel veel te weinig wapens… Ondanks dat konden ze in Dublin bijna al hun doelwitten veroveren, behalve Dublin Castle. Ondersteunende aanvallen op kazernes in de graafschappen  Galway, Enniscorthu en Wexford leverden niets op. Ondanks het feit dat zij hun handen al vol hadden met de Turken en de Duitsers, dàchten de Britten zelfs niet aan onderhandelen. Zij gingen onmiddellijk in de tegenaanval. De rebellen konden met veel moeite nog standhouden tegen de aanvallen van infanterie en politietroepen, maar toen de Britten artillerie hadden aangevoerd, werden de Ierse bolwerken en barricaden van de opstandelingen één na één weggeveegd. Ook honderden burgers werden gedood door granaatvuur. Vooral de brandgranaten richtten in het dichtbebouwde centrum van Dublin een verschrikkelijke ravage aan. Na nauwelijks een week moesten de opstandelingen zich overgeven. De balans: 132 doden aan Britse kant, 64 gesneuvelde rebellen en 254 gedode burgers, vooral door granaatvuur.

Ommekeer

De Britten hadden zelfs toen waarschijnlijk nog de lont uit het Ierse kruitvat kunnen halen door de opstandelingen als krijgsgevangenen te behandelen. Maar zij wilden een afschrikwekkend voorbeeld stellen: vijftien leiders van de opstand werd gefusilleerd. Connoly was zwaargewond en moest op een stoel gebonden worden.

Ach, de parallellen met de Vlaamse geschiedenis liggen voor het grijpen. Eamon de Valera, die later de eerste president van Ierland zou worden, kreeg “slechts” levenslang, omdat hij een Amerikaanse staatsburger was.  Casement werd achteraf opgehangen wegens verraad, op basis van een dubieuze interpretatie van een negen eeuwen (!) oude wettekst uit de Frans-Normandische periode.

Het Ierse verzet leek verpletterd te zijn. De leiders van Sinn Féin, die  niet bij de opstand betrokken waren, werden in interneringskampen opgesloten. Het past niet in de heldhaftige mythe, maar tijdens de Paasopstand zelf hadden vele Ierse burgers zich tegen de rebellen gekeerd. Ze hadden zelfs geprobeerd hun barricaden af te breken, of te beletten dat zij in overheidsgebouwen binnendrongen. Enkele burgers waren daarbij door rebellen neergeschoten. Toen na het neerslaan van de opstand de gevangenen werden weggevoerd door de straten van Dublin, werden zij op vele plaatsen uitgescholden en zelfs fysiek belaagd, niet alleen door unionisten, maar ook door gematigde Ieren die hen de verwoestingen en het bloedvergieten zeer kwalijk namen. Ook de echtgenotes van Ierse soldaten die in de loopgraven vochten, gedroegen zich soms als woedende feeksen. Maar na de executies sloeg de stemming plots om. Het geloof in een parlementaire oplossing zakte als een pudding ineen. De geesten waren rijp voor de volledige onafhankelijkheid, desnoods met geweld. Sinn Féin, dat de opstand nochtans niet had gesteund, kende een explosieve groei. De Ierse geest was uit de fles. De rebellen hadden een postume overwinning behaald.

Heldendom en draagvlak

Vele Vlaams-nationalisten hebben oprechte sympathie voor de Ierse vrijheidsstrijd. Maar voor vele anderen is de Paasopstand slechts een goedkope manier om zichzelf van op héél grote afstand het aureool van dappere strijders aan te meten, terwijl zij zelfs te bang zijn om een vuurwapen met vergunning in huis te hebben. Laat staan dat zij illegaal een voorraad oorlogswapens zouden durven aanleggen. Zij zijn angstvallige legalisten die nooit iets onwettigs durven doen en die zichzelf al heuse helden vinden als zij op elf juli een radicale toespraak houden.

Maar zij dwepen wel met Pearse, Connoly en zelfs de IRA. De Paasopstand duwt ons met onze legalistische en parlementaire neus op een historische wetmatigheid die een groot deel van de Vlaamse Beweging niet meer onder ogen durft zien: naties worden meestal slechts onafhankelijk doordat dappere mannen bereid zijn voor hun vrijheid te vechten, vijanden te doden en desnoods zelf te sterven. Ja, er zijn hoopvolle uitzonderingen, zoals Tsjechië en Slowakije. Maar die zijn heel, heel schaars. De geschiedenis is onwrikbaar: wie niet voor zijn land en zijn vrijheid durft vechten, zal ze allebei verliezen. Militair gezien hebben Pearse en Connoly volkomen gefaald. Maar hun opstand was niet zinloos. Om een moderne Wetstraatterm te parafraseren: met hun geweren creëerden zij een draagvlak voor onafhankelijkheid dat er eerst niet was.

Marc Joris